Wat zegt een (familie-)naam?
De Vos, De Haas en De Mol zitten samen aan de toog van het boscafé. Zegt De Haas tegen De Vos: “Wanneer heb jij De Wolf nog gezien?” Nee, je bent niet terechtgekomen in een parallel universum waar alle dieren vriendjes zijn en het gaat hier ook niet over een flauw natuurmopje. Deze conversatie kan rechtstreeks uit het leven gegrepen zijn, met in de hoofdrol … mensen met een referentie naar de natuur in hun familienaam.
Wie ook maar eventjes scrollt doorheen de contactenlijst van zijn smartphone of de lijst van zijn Facebookvrienden, komt gegarandeerd één of enkele (verwijzingen naar) dieren tegen. Ondergetekende is zelfs getrouwd met een ‘ondergronds dier’, heeft een beste vriendin met ‘rode pluimstaart’ en heeft een ‘groot roofdier uit Noord-Europa’ als collega-redacteur. Maar waarom kregen hun voorouders precies die naam aangemeten?
Duidelijk dierlijk
De voorbeelden uit de intro van dit artikel laten weinig aan de verbeelding over. In één oogopslag weet je over welk dier het hier gaat. Meestal kregen mensen die naam omdat ze bepaalde eigenschappen gemeen hadden met het dier in kwestie, maar even zo vaak verwijst een dier in een naam naar een specifieke locatie waar het dier aan verbonden is.
-
Vos, De Vos, Devos, Vossen …: Deze naam kan enerzijds wijzen op sluwe onbetrouwbaarheid, maar ook uiterlijke kenmerken zoals rode haren kunnen aan deze naam gelinkt worden. Behalve naar het dier zelf, kan deze naam ook toegeschreven worden aan iemand die de vos min of meer genegen was: een jager op vossen of de eigenaar van een (tamme) vos.
-
De Wolf, Dewolf, Dewulf, Wolfs …: De stoere inborst van ons grootste roofdier schemert onlosmakelijk door in deze familienamen. Toch verwijzen namen met ‘wolf’ erin vaak ook naar huizen of plaatsnamen waar bijvoorbeeld ooit een wolf werd gesignaleerd: Wolfswinkel, Wolfskamp en Van der wolf.
-
De Mol, Demol, Mols, Mul …: Persoonskenmerken waarnaar deze dierennaam verwijst, zijn terug te brengen naar het gravend karakter van dit (vaak ongewenste) dier maar ook naar het fabeltje als zou de mol stekeblind zijn. Niet alle ‘Demollen’ hebben trouwens een verleden dat met het ondergrondse dier te maken hebben: alles met ‘mol’ kan ook een afkorting zijn van familienamen met een beroepskarakter zoals Molenaar en Mollenvanger of verwijzen naar de gemeente Mol in de Antwerpse Kempen.
-
De Haas, Dhaese, Haas, Haazen …: De snelheid, souplesse en het schichtige karakter van de haas moeten wel iets te maken hebben met het toewijzen van deze familienaam.
-
Das, Dassen …: Welke kenmerken hier doorslaggevend geweest zijn om mensen op te zadelen met de naam van de das, is niet geheel duidelijk. Onze gok: een nachtelijke levensstijl, schuwe omgang met andere mensen of een ietwat rondere lichaamsbouw.
-
Nachtegaal, Nachtegael, Nachtegaele ...: Vogels zijn beduidend minder vertegenwoordigd in onze familienamen, maar deze zingt zo mooi dat hij zijn naam gaf aan mensen met een even betoverende stem. Of die in de buurt van een zingende nachtegaal woonden, dat kan natuurlijk ook.
-
De Vink, Vinke, Vincke …: Met stip onze populairste naamvogel is echter de vink, nog zo’n fiere fluiter. Toch is het meer waarschijnlijk dat namen met ‘vink’ vooral verwijzen naar vinkenvangers die de diertjes te slim af probeerden te zijn om hen later op te eten, te gebruiken als lokvogel of in te zetten in zangwedstrijden.
-
Nog meer familienamen die naar een dier verwijzen zijn o.a. Bever/Bevere/De Bever …; De Hert/D’hert/Deherdt …; Meeuw/De Meu/De Meve …; Muis/Muys/Muijs …; Deraeve; De Roek/De Roeck/Deroek ...
Zeg het met planten
Dat wie een plant draagt in zijn achternaam een ‘triestige plant’ is, willen we hier bij Onze Natuur natuurlijk niet gezegd hebben. In dit geval is het gelukkig geen verwijzing naar de eigenschappen van de plant op zich, maar veeleer naar een plek waar die plant floreert. Het maakt ook duidelijk hoe belangrijk de aanwezigheid van bepaalde planten voor onze voorouders was om zich te oriënteren.
Varen/Varent/Vaeren/Vervaeren leggen duidelijk de link met een plaats waar varens groeien, maar meestal verwijst dit type achternaam naar de grootste aller planten: bomen. Die vormen een (vaak permanent) landmark in een landelijke omgeving. Denk maar aan de lindeboom in Lindemans/Verlinden; de berk in Berckmans; de eik in Van Eyck/Van Eycken/Verrijcken …; de wilg in Uytterwilghen, de es in Van Es/Van Essche …; de beuk in Baeckx en de ratelpopulier in Van Espen (esp is een ander woord voor de soort) en Van den Abeele (ook het middelnederlandse Aubeel verwijst naar dezelfde boom),
Plaatsnamen in je naam
Vrijwel de meeste familienamen in ons land hebben een (mogelijke) link met een locatie, huis of plaatsnaam. Niet zelden verwijzen die naar natuurlijke elementen die later verwerkt werden in officiële plaatsnamen, maar soms ook naar een bepaald leefmilieu dat onlosmakelijk met de naamdrager verbonden was.
-
Bos, Bosmans, Vandenbossche, Van Loo, Van Looy: wie deze biotoop in zijn familienaam draagt heeft vast en zeker een groen verleden. Loo is de Germaanse benaming voor een open en structuurrijk bos, iets wat je ook terugvindt als achtervoegsel in heel wat plaatsnamen.
-
Vanderheyden en Verheyden zijn verbonden aan de purp’ren hei die het Kempens landschap paars kleurt.
-
Van Laar, Laeremans, Leirman …: alle afgeleiden van ‘Laar’ - en dat zijn er een pak - zijn terug te brengen tot een open plek in het bos.
-
Van de Vijvere, Van der Sloot, Van der Vliet, Vandewater, Van de Poel, Puttemans …: zijn allerlei familienamen die een plaats aanduiden waar een natuurlijk water aanwezig is. Ook Dijkmans, Brugmans, Bruggeman en Vande Voorde (een doorwaadbare plek) hebben een link met waterpartijen. Borremans is dan weer een duidelijke hint naar de bron van een rivier. Het woord 'ham' in Van Ham, Van Hammen Vanderham, Verham ... werd weer gebruikt om landtongen in natte gebieden aan te duiden.
-
Van den Broeck en Moeremans verwijzen beide naar ‘broeken’ of moerassen; terwijl Van Veen doelt op venige gebieden.
-
Nog meer landschappen vind je terug in Van der Weyden, Akkermans/Van Acker, Vandevelde, Van den Wijngaert, Boomgaard/Bogaert, Van Beek, Van Duin, Bergmans, Van den Berghe en Van den Heuvel.
Oproep
Staat jouw naam er niet tussen en mag hij niet ontbreken tussen al dit natuurschoon? Stuur een mailtje naar redactie@onzenatuur.be!
Mail ons
