1 uur het licht uit voor onze natuur
Vanavond, om half negen, doet de wereld een uur het licht uit om de kwetsbaarheid van de natuur in de verf te zetten. ‘Earth hour’, een initiatief van WWF, is het moment om stil te staan bij de gevolgen van de klimaatveranderingen die afgelopen decennia menig ecosysteem hebben verstoord. Wereldwijd doen verschillende wijzigingen in het planten- en dierenrijk zich voor en gaat de biodiversiteit aan een snel tempo verloren. Maar hoe uit zich dat nu in onze natuur?
De klimaatveranderingen die zich de laatste jaren doorzetten, tasten de biodiversiteit sterk aan. Nieuwe dieren komen, inheemse dieren gaan, maar ook bepaalde plantensoorten lijden onder de opwarming van de aarde en kunnen niet langer in het Belgisch klimaat overleven. Een klimaat dat steeds meer mediterrane kenmerken vertoont.
Impact van klimaatverandering op het Belgisch dierenrijk
De opwarming van de aarde zorgt ervoor dat verschillende dieren hun leefgebied uitbreiden naar het noorden. De bijeneter bijvoorbeeld is een kleurrijke vogel die te herkennen is aan zijn exotisch verenkleed met groen, geel, blauw en oranje. Deze prachtige vogel is ongeveer 28 centimeter lang en leeft vooral in warme gebieden in Zuid-Europa. Maar sinds enkele jaren broedt de bijeneter – ten gevolge van de klimaatverandering – ook af en toe in ons land. Op 11 juni 2020 werd deze vogel nog gezien in Oost-Vlaanderen. Dat we steeds vaker nieuwe, interessante dieren in onze contreien kunnen spotten, zou je als goed nieuws kunnen beschouwen, maar het is eigenlijk een héél groot teken aan de wand dat de klimaatverandering sneller oprukt dan we denken. Zo is de kleine zilverreiger eigenlijk een ‘nieuwe’ vogel in ons land, maar wel al veel algemener aanwezig dan de bijeneter. Hoewel deze reiger momenteel dus vaker te zien is in onze gebieden, is het oorspronkelijk een Zuid-Europese soort. Door de zachtere winters sinds de jaren ‘90 blijft de kleine zilverreiger nu ook af en toe bij ons overwinteren. Wanneer je naar het Zwin zou gaan, kan het wel eens zijn dat de kleine zilverreiger je pad kruist, want daar broedt een kleine kolonie. Een mildere winter is ook de reden waarom de Cetti’s Zanger broedt in ons land. Deze zangvogel is voornamelijk algemeen in landen rondom de Middellandse Zee, maar de zachte winters zorgen voor een enorme toename van deze vogel in onze streken.
Naast deze vogels verschenen in België de laatste jaren nog soorten die normaal gezien in warme gebieden vertoeven: spinnen (tijgerspin of wespspin, afkomstig uit het Middellandse-Zeebekken), muggen (die drager kunnen zijn van tropische ziektes zoals het West-Nijlvirus) en zuidelijke libellen zoals de vuurlibel bijvoorbeeld. In Wallonië heeft men ondertussen – door een opeenvolging van droge, warme zomers – zeven soorten zuiderse libellen regelmatig kunnen waarnemen.
Er zijn anderzijds ook diersoorten die onze gebieden verlaten. Denk maar aan de kabeljauw, de schelvis, de heilbot of de grijze garnaal die steeds noordelijker trekken op zoek naar kouder water. Ook sommige vogelsoorten zoals de barmsijs en de keep dreigen in de toekomst volledig weg te trekken uit België door de stijgende temperatuur tijdens de voortplantingsperiode. De klimaatverandering is verder ook rampzalig voor vlinders. Hittegolven en langdurige droogte kunnen negatief zijn voor de overlevingskansen van sommige vlindersoorten. Het gentiaanblauwtje bijvoorbeeld krijgt het in onze streken steeds moeilijker. Momenteel is deze vlinder enkel nog in Vlaanderen te vinden en wordt de soort bestempeld als ‘bedreigd’. Langdurige droogtes doen natte heides uitdrogen en maken het voor het gentiaanblauwtje erg moeilijk om zich te handhaven in België.
Impact van klimaatverandering op het Belgisch plantenrijk
Uit een studie aan de afdeling Natuur, Bos en Landschap van de KU Leuven blijkt dat ongeveer drie procent van onze inheemse plantensoorten op termijn bedreigd is. Door de alsmaar warmere temperaturen vluchten meer soorten naar het noorden. Het zijn die hoge temperaturen die de klimaatzones doen verschuiven en het Belgische klimaat steeds meer mediterraan maken. Maar welke planten krijgen het nu moeilijk op eigen Belgische bodem? Wel, voornamelijk de soorten die al bedreigd, erg bedreigd of zeldzaam zijn. Een voorbeeld is de groene nachtorchis of de Coeloglossum viride. Deze zeldzame orchidee komt vooral in koude of gematigde streken voor en zal door de klimaatverandering mogelijks zijn volledig leefgebied in Vlaanderen kwijtraken tegen 2100. Verder kunnen ook de kleine veenbes, de smalle beukvaren en het bleek kweldergras in hetzelfde schuitje terechtkomen. Essentiële soorten van kwetsbare biotopen gaan verloren en dat is wel degelijk problematisch. De verdwijning van verschillende plantensoorten zorgt voor een meer uniform plantenrijk en dus ook voor minder biodiversiteit.
Waarom is biodiversiteit zo belangrijk?
Het is ironisch. Hoewel de klimaatverandering er grotendeels voor zorgt dat de biodiversiteit – de verscheidenheid aan dieren -en plantensoorten – in België voor een stuk verloren gaat, is het net die biodiversiteit die een cruciale rol speelt in het verzachten van de klimaatverandering. Zo zijn er bijvoorbeeld de mariene en terrestrische ecosystemen (vb: bossen) die CO2 absorberen. Biodiversiteit levert verder ook goederen en diensten die enerzijds cruciaal zijn om de behoeften van de menselijke samenleving te bevredigen. Producten zoals voedsel (groenten, vis, vee …), vezels (papier, textiel …), water, bouwmaterialen… worden allemaal door biodiversiteit gegarandeerd. Anderzijds is biodiversiteit essentieel om ons aan de gevolgen van de klimaatverandering aan te passen. Zo kunnen groene ruimten de luchtkwaliteit van steden verbeteren en beschermt drasland tegen overstromingen.
Er wordt verwacht dat tegen het einde van de 21ste eeuw de opwarming van de aarde de voornaamste oorzaak van de achteruitgang van de biodiversiteit zal zijn. Dit naast andere problematische oorzaken zoals landbouw, visserij, bosbouw, stadsontwikkeling, transport, toerisme en energie. Deze activiteiten zorgen voor de verspreiding van invasieve uitheemse soorten, – waardoor de inheemse soorten bedreigd worden – vervuiling, een vernietiging en fragmentatie van habitats … De teloorgang van de biodiversiteit is dus voornamelijk te wijten aan menselijke ingrepen, want ook klimaatverandering is iets waar wij, mensen, mee verantwoordelijk voor zijn.
Een uur het licht uit voor onze natuur is dus het minste wat we kunnen doen. ‘Earth Hour’ is de gelegenheid om aandacht te vestigen op de waarde van de natuur én om ‘The voice for the Planet petitie’ te tekenen. Door de petitie van WWF te ondertekenen, wordt naast het belang van de natuur ook aan wereldleiders aangetoond dat hun beslissingen niet ten koste mogen gaan van die natuur. Natuurherstel is essentieel en het start voornamelijk bij de mens zelf.
