Korhoen

Het korhoen is als symbool van de Hoge Venen een impressionante en interessante vogel. Hoewel de soort vroeger heel algemeen was in België, is dat nu niet meer het geval. Het korhoen werd het slachtoffer van ecologische veranderingen in onze contreien. Al enkele jaren doen verschillende instanties hun uiterste best om de Belgische korhoenderpopulatie terug op te krikken.

Herken het korhoen

(Lyrurus tetrix)

Het uiterlijk van de mannetjes verschilt erg van de vrouwtjes. Zo zijn de mannetjes volledig blauwzwart met witte vlekken op de vleugels. Je kan ze onmiddellijk herkennen aan de vuurrode wenkbrauwen die boven hun ogen staan te blinken. Hun liervormige staart bestaat uit witte veren. Echt opvallende figuren dus, die korhanen. De vrouwtjes hebben daarentegen een subtieler uitzicht waardoor ze zich beter kunnen camoufleren. Ze zijn kleiner van gestalte en hun verenkleed heeft een lichtbruine tot rode kleur met donkere vlekjes, de perfecte camouflage voor een grondbroeder. Maar opgelet! Verwar hen niet met een patrijs, een kip of een fazant. De mannetjes en vrouwtjes maken daarnaast ook een verschillend geluid. De snelle, kakelende roep van de vrouwtjes eindigt met een langgerekte noot. De zang van de mannetjes is eerder een diep, langdurend koeren dat je op baltsplaatsen – de plaats waar de mannetjes met elkaar strijden om een vrouwtje – kan horen. Samengevat:

Mannetjes: 

• 49-58 cm groot
• Liervormige, witte staart
• Vleugels met donker, blauwzwarte kleur bovenaan en wit onderaan
• Donkere, bolle ogen
• Donkere snavel
• Vuurrode wenkbrauwen
• Bevederde poten 

Vrouwtjes:  

• 40-45 cm groot
• Rechthoekige, lichtbruine staart
• Lichtbruine vleugels
• Donkere, bolle ogen
• Donkere snavel
• Bevederde poten, wat hen sterk onderscheidt van een patrijs of fazant

Op het menu

Voor een volwassen korhoen staan vooral plantaardige gerechtjes op het menu. Zo worden bessen, boomknoppen, dophei, struikhei en wilgenkatjes allemaal gesmaakt. Een kuiken van het korhoen eet wel dierlijk voedsel zoals insecten en spinnen, maar door voedselgebrek in het leefgebied overleven veel jonge kuikens het niet. 

Leefgebied van het korhoen

Het korhoen was ooit een wijdverspreide vogelsoort in België, maar de populatie is sterk beginnen afnemen in de jaren ‘90. Momenteel is de populatie in de Hoge Venen nog de enige. Korhoenders leven in heidelandschappen en vochtige veengebieden. Het zijn echte standvogels, wat wil zeggen dat ze niet wegtrekken naar andere gebieden. De balts vindt plaats op open plekken met lage vegetatie en slapen doen ze in bomen. Ongeveer 24 jaar geleden verdwenen de korhoenders in Vlaanderen door ecologische veranderingen in onze gebieden. Het laatste korhoenmannetje werd gespot in Meeuwen-Helchteren (in Limburg) op 11 mei 1997.

In Wallonië bleef de populatie daarentegen langer intact. In 1970 kon je in de Hoge Venen zo’n 210 korhanen spotten en ook in andere, Waalse veengebieden kwamen ze maar al te graag broeden.  Begin 2000 waren er nog een 25-tal mannetjes te vinden in de Hoge Venen, maar dat cijfer viel al snel terug tot drie of vier mannetjes in 2017. Dat is uiteraard veel te weinig om het voortbestaan van de korhoenders in België te blijven garanderen. Verschillende organisaties trokken aan de alarmbel en besloten actie te ondernemen om de korhoenderpopulatie in België verder te ondersteunen.

Korhoenderliefde

In het voorjaar verzamelen de korhanen zich op vaste ‘baltsplaatsen’ en geven ze het beste van zichzelf met een speciale dans. De korhanen starten met de balts in maart, maar de piek ligt in april. Voor de balts verzamelen de mannetjes zich ’s ochtends, voor zonsopgang, in de ‘baltsarena’. Met hun opvallende schouwspel proberen de korhanen eerst en vooral een klein territorium - dat vaak ettelijke jaren gebruikt wordt - in de arena te verdedigen. Dat doen ze door huppelend heen en weer te bewegen en hun staart wijd open te spreiden. Ondertussen maken ze een knorrend en sissend geluid. Ze bedreigen elkaar, maar zelden ontstaan er zware gevechten. 

Dat spektakel is ook een echte blikvanger voor de vrouwtjes. In het voorjaar komen de mannetjes en vrouwtjes samen om te paren. De rest van het jaar leven ze gescheiden in kleine groepjes. De korhennen duiken op in de baltsarena en zakken af naar de kleine territoria die door de korhanen werden afgebakend. Tijdens de balts bevinden de machtigste korhanen zich in het centrum. Het zijn ook die mannetjes die het meest in de smaak vallen bij de vrouwtjes. Nadat de korhennen een fatsoenlijk mannetje hebben gekozen, verliezen ze geen tijd. Het paren start onmiddellijk en de bevruchting gebeurt op enkele seconden. Wanneer de bevruchting succesvol is, zal het korhen haar grondnest in alle rust, vaak op minder dan één kilometer van de baltsarena, klaarmaken. Ze legt in mei tussen de zes à tien eieren en ongeveer 4 weken later, komen de eitjes uit. Het korhen verzorgt en voedt haar jongen alleen op zonder hulp van het mannetje.

Relatie van het korhoen met de mens

De korhoenders hebben het niet gemakkelijk in België en dat heeft alles te maken met het verlies van hun leefgebied. De grootste oorzaken daarvan zijn de omvorming van heide -en veengebieden tot bosbouwzones, toename van roofdieren zoals de vos, toename van toerisme, drainering van heide -en veengebieden, intensieve landbouw en klimaatopwarming. Het is duidelijk dat deze soort een duwtje in de rug nodig heeft om ervoor te zorgen dat ze niet voorgoed uit België verdwijnt.

Men besloot daarom om in 2017 een project op poten te zetten waarbij verschillende organisaties – WWF, Koninklijk Belgisch instituut voor Natuurwetenschappen, ULiège, Service Public de Wallonie, Pairi Daiza Foundation en Spadel – de handen in elkaar slaan om de Belgische korhoenderpopulatie te versterken. Men begon met tien korhoenders – vijf mannetjes en vijf vrouwtjes – uit te zetten in de Hoge Venen. Die waren afkomstig uit Zweden, waar de populatie gezond en talrijk is. De resultaten van de uitzetting waren gunstig! Al na een paar weken kregen de uitgezette vrouwtjes hun eerste kuikens. Sindsdien werden ook in 2018 en 2019 respectievelijk 18 en 25 korhoenders succesvol uitgezet in België. In 2020 merkte men dat de korhoenders van de Hoge Venen nu zelf hun leefgebied uitbreiden, wat een heel positieve tendens is voor het voortbestaan van de soort in onze gebieden.

Wist je dat het korhoen...

• als kuiken al na enkele uren het nest verlaat? De moeder verzorgt hen dan nog een viertal weken en in de winter gaat de familie uit elkaar en ontstaan er kleine groepjes.
• één van de weinige diersoorten is die dennennaalden kunnen eten en verteren? Dat doet hij met zijn speciale galklier die de naalden helpt af te breken. 
• zijn wetenschappelijke naam - Lyrurus tetrix - verwijst naar zijn liervormige staart? 
• het symbool is van het Duits-Belgisch natuurpark Hohes Venn-Eifel?
• ook wel de wetenschappelijke naam Tetrao tetrix krijgt?