De ins en outs van natuurvrijwilliger worden
Wanneer je de weg naar onze website hebt gevonden, ben je vast zo iemand die geniet van natuurwandelingen, uit het hoofd enkele bedreigde (inheemse) soorten kan opnoemen, groene rust opzoekt tijdens de vakantie en/of vredig onderuitzakt bij een goede natuurdocumentaire. Het idee om ook iets terug te doen voor de natuur, nestelt zich zo nu en dan in je hoofd. Misschien maai je je gazon wat minder vaak, legde je een egelwegel aan of stal je ‘s winters een granenbuffet uit voor hongerige vogels. Kriebelt het om nog een tikkeltje verder te gaan? Bij Natuurpunt is elke vrijwilliger welkom, of die nu wekelijks de handen uit de mouwen steekt of jaarlijks één dag komt helpen. Bart Royens, voorzitter van Natuurpunt Markvallei, heeft 150 enthousiaste vrijwilligers ‘onder zijn vleugels’. Speciaal voor Onze Natuur doet hij uit de doeken hoe onverwacht veelzijdig de vrijwilligerstaken in zijn afdeling zijn.
Maar voor we van wal steken, een korte voorstelling van de man én de vereniging in kwestie: Bart treedt sinds maart in de voetsporen van Drej Oomen, die maar liefst 20(!) jaar lang de voorzitterstaken op zich nam. “Zelf ben ik al 30 jaar vrijwilliger bij onze vereniging, in mijn begindagen was er zelfs nog geen sprake van Natuurpunt. We opereerden toen onder de vleugels van Natuurreservaten vzw en natuurvereniging de Wielewaal, die later fusioneerden tot het huidige Natuurpunt. Onze natuurgebieden situeren zich in de buurt van de Mark, een rivier die ontspringt in Merksplas en deel uitmaakt van het Maasbekken. Omdat de Mark deels op de grens met Nederland stroomt, hebben we door de jaren heen een goede verstandhouding opgebouwd met Staatsbosbeheer. Aan onze kant van de grens werken we vruchtbaar samen met het Agentschap voor Natuur en Bos, dat ook een belangrijk deel van de reservaten in deze regio bezit en beheert. Alleen door de handen in elkaar te slaan, kunnen we een ambitieuze visie waarmaken.”
Unesco werelderfgoed
Natuurpunt Markvallei strekt zich uit over de grondgebieden van Hoogstraten, Baarle-Hertog en Rijkevorsel - drie groene gemeenten ten noordwesten van Turnhout. Een bijzondere publiekstrekker is het bezoekerscentrum van de Vallei van het Merkske, “De Klapekster”, vertelt Bart: “Ons bezoekerscentrum vormt letterlijk de poort naar één van onze waardevolle grensoverschrijdende natuurgebieden: de Vallei van het Merkske. Maar het gebouw op zich is ook de moeite waard, want het maakt deel uit van de Koloniën van Wortel die in 2021 uitgeroepen werden tot werelderfgoed. Het is ook daar dat het grootste deel van onze vrijwilligers aan de slag gaat: we openen dagelijks de deuren, behalve op maandag. Dat vergt heel wat inzet, want we hebben telkens 2 vrijwilligers nodig om drankjes te serveren, inlichtingen te geven, de lokalen te onderhouden … Voor onze vereniging is die werking van onschatbare waarde, want het brengt geld in het laatje waarmee we onze natuurgebieden kunnen uitbreiden. Vrij recent konden we zo het bosgebied Den Rooy flink vergroten, door aanliggende gronden aan te kopen.”
Vrijwilligerswerk op maat van de vrijwilligers
Als aanspreekpunt van de vereniging weet Bart als geen ander dat een voorzitter niet alleen moet delegeren, maar vooral moet luisteren. “Ik ben heel trots op alle onze vrijwilligers, of ze nu dagelijks in de weer zijn of af en toe in de bres springen. Ons motto is ‘ieder z’n ding’, want alleen met het nodige respect haal je het beste in mensen naar boven. Zo hielden we bijvoorbeeld al jarenlang vast aan een vaste natuurwerkdag per maand. Alleen kwam er alsmaar minder volk op af."
"Een rondvraag leerde me dat onze hardste werkers - vaak gepensioneerden - op dat ogenblik liever met hun neus in de weekendkrant doken. Dus gingen we op zoek naar een geschikter moment, waardoor we nu elke maandagvoormiddag kunnen rekenen op een twintigtal gemotiveerde mensen die bergen werk verzetten in onze natuurgebieden.”
Voor elk wat wils
Het takenpakket van een vrijwilliger is even divers als onze samenleving en daarom gaat Bart er prat op dat elke geïnteresseerde zijn gading kan vinden in het natuurwerk: “We hebben die-hard natuurkenners die zich omscholen tot gids en anderen die zich toeleggen op de studie van bijvoorbeeld trekvogels of nachtvlinders. Maar er zijn ook natuurliefhebbers met een achtergrond in het rechtswezen, die zich beleidsmatig vastbijten in ingewikkelde dossiers en waar nodig bezwaarschriften indienen of zelfs naar de rechtbank trekken. Dat is dus nog een andere tak van onze vereniging dan het dagelijks bestuur, waar ik zelf deel van uitmaak. Wie geïnteresseerd is in geschiedenis, kan aansluiten bij onze vrij nieuwe Erfgoedwerkgroep. De zes mensen die zich daartoe engageren, hebben recent een cursus gevolgd om de link tussen erfgoed en natuur van onze gebieden beter in de verf te zetten. En dan zijn er nog de creatievelingen die foto’s maken voor onze website, maar ook samenkomen om elkaars foto’s te evalueren en naar een hoger niveau te tillen.”
Het Merkske
Ook de nieuwe generatie komt aan z’n trekken
Naast de 150 actieve vrijwilligers, heeft Natuurpunt Markvallei ook nog 1200 gezinnen die lid zijn en graag op de hoogte blijven van het reilen en zeilen binnen ‘hun’ gebied. “Vier keer per jaar vinden ze ons ledenblad ‘t Bieteutje - lokaal dialect voor koolmees - in hun brievenbus. Een fanatieke redactie zorgt telkens opnieuw voor een gezonde mix van duiding, activiteitenverslagen, vrijwilligersprofielen, de agenda met de nieuwe activiteiten enzovoort. Minstens even belangrijk is natuurlijk onze online aanwezigheid. We hebben een webteam, een sociale media team en tegenwoordig zelfs een jongeling die vlogs over onze gebieden maakt op TikTok.”
Dat neemt niet weg dat verjonging een belangrijk aandachtspunt blijft voor eender welke natuurvereniging. “We merken dat het soms erg moeilijk is om nieuw bloed aan te trekken. Als jongere zitten ze in jeugdbewegingen, daarna gaan ze op kot, dan komen er kinderen … Er blijft weinig tijd over om zich als vrijwilliger in te zetten. Daarom denken we goed na over initiatieven die een ander publiek dan onze usual suspects aantrekken. Door kinderen (en jonge ouders) te betrekken bij onze activiteiten, hopen we een zaadje te planten dat levenslang meegroeit. Het nieuwe Snuit-programma van Natuurpunt sluit daar trouwens perfect bij aan: het bundelt alle belevenissen voor gezinnen met (jonge) kinderen. Wanneer kinderen reeds op jonge leeftijd topavonturen beleven in de natuur, ben ik er zeker van dat dat blijft hangen. Wie weet dienen ze zich later aan als vrijwilliger!”
Een creatief team in volle ontwikkeling
“Onze vereniging is al enkele decennia actief en ik kan dan ook trots melden dat we een geroutineerde organisatie geworden zijn. Dat is een goede zaak, maar het brengt ook de nodige valkuilen met zich mee. Vanuit het bestuur is het onze taak om ervoor te zorgen dat we blijven ‘groeien’, en dan heb ik het niet alleen over het ledenaantal. Minstens even belangrijk is het om onszelf steeds opnieuw uit te vinden, om niet alleen klassieke activiteiten in ere te houden, maar ook de vinger aan de pols te houden met vooruitstrevende concepten. De motor achter die vernieuwing zijn de creatievelingen in onze middens. Elk half jaar kijken we een jaar vooruit en leggen we al onze plannen samen. Dan evalueren we wat haalbaar is en welke vernieuwende ideeën we niet links mogen laten liggen, maar zonder uit het oog te verliezen of het onze vrijwilligers wel de nodige voldoening bezorgt. Ze worden immers niet betaald voor hun kostbare werk, al doen we er wel alles aan om hen tevreden te houden met activiteiten, gratis hapjes en drankjes, en onze uiterste waardering voor hun inzet. Wat we vooral niet mogen vergeten, is dat ze in werkelijkheid onbetaalbaar zijn.”
