Koekoek

De koekoek is een specialist in het nabootsen. Zijn verenkleed lijkt sterk op dat van een sperwer, terwijl zijn eieren eruitzien als die van kleine zangvogels. Waarom hij dat doet? Dat kan je hier lezen.

Herken de koekoek

Cuculus canorus

Het typische “koe-koek” geluid is erg herkenbaar en regelmatig te horen in de zomer, maar een koekoek zien is niet zo gemakkelijk. Wil je verwarring met de sperwer of torenvalk vermijden? Bestudeer dan volgende kenmerken:

• Mannetjes hebben een blauwgrijs lichaam met een dwarsgestreepte buik
• Vrouwtjes bestaan in twee varianten: een bruin en volledig gebandeerd verenkleed of een blauwgrijs lichaam met een gestreepte borst
• Iris, snavelbasis en poten zijn geel
• Spitse vleugels en lange staart
• Lengte tussen 32-36 cm
• Jonge koekoeken hebben een witte vlek achter de kop
• Typische “koe-koek” roep van mannetje
• Zit vaak op een hoge weipaal, dode boom of struik

Op het menu

De koekoek is gespecialiseerd in een menu vol met rupsen, waarbij de harige en giftige geen uitzondering vormen. Door een beschermende laag in de maag kan het gif geen schade toebrengen. De kwalijke haartjes worden via een braakbal weer uitgespuwd. Bovendien is deze soort ook niet vies van andere insecten zoals oorwormen, libellen, sprinkhanen en kevers.

Leefgebied van de koekoek

Elk jaar overwintert de koekoek in tropisch Afrika, onder andere in de regenwouden van het Congobekken. Rond half april vliegen ze naar het noorden om te broeden. Dat is maar voor een kort bezoekje, want na 3 maanden vliegen ze alweer terug. Jonge koekoeken vertrekken pas rond september naar het zuiden. Daarbij trotseren ze verschillende klimaten, van de extreme vochtigheid in de tropen tot de uiterst droge omstandigheden in de Sahara. 

Bij ons komt de koekoek voor in de gebieden waar ook de toekomstige ‘pleegouders’ van zijn jongen nestelen. Dat zijn vaak halfopen landschappen zoals moerasgebieden, heide en cultuurlandschappen. 

Koekoeksjong wordt gevoed door de roodborst.

Koekoeksliefde

Het polygame liefdesleven van een koekoek is niet bepaald romantisch. Alles moet namelijk snel gaan en partners blijven na het paren niet samen. De ouders zorgen zelfs niet voor hun eigen nakomelingen, maar laten dat over aan kleine zangvogels, de zogenaamde waardvogels. Dat kan bijvoorbeeld de kleine karekiet, de graspieper, de heggenmus, de roodborst, de witte of gele kwikstaart zijn.

Als een waardig spion houdt het koekoeksvrouwtje het nest van de waardvogel een lange tijd in het oog. Zodra het nest verlaten is, slaat ze toe. Ze legt haar ei in slechts 10 seconden en eet daarna een ei van de waardvogel op of gooit het uit het nest, zodat de arme vogel niets zal merken bij terugkomst. Daarbij staat het mannetje als partner-in-crime op de uitkijk. De koekoekseieren lijken sterk op die van de waardvogels, zodat ze niet verstoten worden en zelfs mee uitgebroed worden. Na een broedduur van slechts 12 dagen, breekt het koekoeksei als eerste open. Daarna zal het kersverse koekoeksjong zijn nestgezellen uit het nest duwen of zelfs opeten. Dat doet hij op een speciale manier. Enkele uren na zijn geboorte werkt het blinde jong de overblijvende eieren één voor één richting een kuiltje op z’n rug. Vervolgens duwt hij zich op richting nestrand en kiept hij het kostbare ei de verdoemenis in. 

Zo krijgt alleen het koekoeksjong alle liefde en voedsel aangereikt door zijn pleegouders. Na enkele dagen is het jong dan ook een pak groter dan zijn nieuwe ouders. Dat levert heel grappige taferelen op wanneer ze hun ‘kleintje’ voederen! Per jaar probeert de koekoek dit trucje uit bij zo een 25-tal pleegouderkoppels.

Relatie van de koekoek met de mens

De sterkste afname van de koekoek komt voor in landbouwgebied. Dat komt door pesticiden die het insectenmenu van de koekoek sterk onder druk zetten. Daarnaast is de koekoek sterk afhankelijk van kleine zangvogels. Als het slecht gaat met hen, dan heeft dat ook nare gevolgen voor de koekoek. De bescherming van moerasgebieden, heide en duinen zal een positieve invloed hebben op het aantal van deze vogels in ons land.

Wist je dat de koekoek...

• lijkt op een sperwer? Dat levert een voordeel op tijdens het zoeken naar een broedplaats. Omdat de koekoek paniekreacties uitlokt bij zijn waardvogels, kan hij hun nesten beter lokaliseren. 
• gespecialiseerd is voor één soort zangvogel?  Het is dus zo dat één koekoek slechts bij één soort zangvogel kan parasiteren, omdat zijn eieren alleen gelijken op die van zijn specifieke waardvogel.
• een extra dikke schaal rond het ei voorziet? Zo breekt het ei niet tijdens de vlugge eileg.