Opsporing verzocht: hoe een hond naar otters speurt
Voor natuuronderzoekers is het een immense uitdaging is om onze veelzijdige fauna en flora in kaart te brengen. Sommige organismen, zoals otters, laten zich immers haast nooit zien. Je kan ze enkel opsporen met strategisch geplaatste verborgen camera’s, langdurige zoekacties of hoogtechnologisch dna-onderzoek. En dan nog, moet je geluk hebben. Tenzij … je een hond traint om ze te vinden!
Ellen Van Krunkelsven heeft zo’n hond. Smokey, haar Mechelse herder, heeft ze als pup zelfs speciaal aangekocht om te gaan speuren naar otters: “Ik ben biologe van opleiding, maar in het dagelijkse leven train ik explosievenhonden bij de Federale politie. Een paar jaar geleden kreeg mijn werkgever telefoon van Arno Thomaes, een INBO-onderzoeker, die vroeg of wij ook honden kunnen trainen om dieren op te sporen. Dat kunnen we, maar het valt buiten de bevoegdheid van de Federale politie. Maar omdat ik zo gebeten ben door biologie en ecologie, kon ik de kans niet laten liggen om hier als vrijwilliger mee aan de slag te gaan.”
Ecologische zoekhond
Dat een hondenneus heel wat in z’n mars heeft, weten we al langer. Er worden honden ingezet om drugs en explosieven op te sporen, maar er zijn ook honden die zoeken naar biologisch materiaal zoals truffels, bedwantsen, menselijke resten of zelfs ivoor.
Een hond die opgeleid wordt om wilde dieren of planten te monitoren, wordt een ecologische zoekhond genoemd. Zo’n hond komt vooral van pas bij soorten die moeilijk te detecteren zijn via andere methodes, maar die men wel graag van nabij wil opvolgen. Een bijkomend voordeel van zoekhonden is dat ze geen schade toebrengen aan de omgeving en moeilijk terrein kunnen bereiken.
De verborgen leefwijze van de otter
De otter is zo’n soort die erg discreet is en daardoor moeilijk gespot wordt. Bovendien willen onderzoekers niet alleen weten of een otter langsgekomen is, maar ook of hij zich in een gebied gevestigd heeft. “Daarom ga ik met mijn hond op zoek naar spraints”, vertelt Ellen. “Dat zijn kleine hoopjes uitwerpselen die de otter op opvallende plaatsen achterlaat om zijn territorium te markeren. Wanneer Smokey zo’n spraint ruikt, gaat hij heel intensief staren naar dat hoopje. Zo vertelt hij mij waar de buit ligt, want voor mensen is het erg moeilijk om ottermest van enkele weken oud nog te herkennen.”
Intensieve training
Om een hond zover te krijgen dat hij ottermest aanwijst, is heel wat voorbereidend werk nodig. “We wisten nog niet of het ons wel zou lukken om diersoorten op te sporen, dus hebben we samen met Hilde Vervaecke van de Odisee Hogeschool eerst een haalbaarheidsstudie opgezet. Twee studenten trainden hun eigen hond om otters (en vliegende herten) te detecteren. Dat gaf ons de kans om valkuilen in kaart te brengen en onze trainingsmethoden te verbeteren.”
Wanneer een hond explosieven moet opsporen, volstaat het om de gewenste geuren in een potje te steken. Met wilde dieren ligt dat iets moeilijker. Ellen legt uit: “We haalden ottermest om mee te trainen bij dierentuinen en wildparken. Maar die dieren staan natuurlijk op een ander dieet dan onze wilde otters. In gevangenschap krijgen ze voor 50% kuikens te eten, terwijl wilde otters enkel vis eten. Bovendien ligt er zaagsel in hun hokken, waardoor de stalen een andere vibe hebben dan wilde otterspraints.”
Teams van vrijwilligers
Toch bleek uit het pilootproject dat honden wel degelijk in staat zijn om in de meest diverse omstandigheden otters te detecteren. Otters in gevangenschap, wilde otters, dwergotters, otters van verschillende herkomst, oude en verregende spraints … Telkens wezen de otterhonden het juiste staal aan, zelfs als het verstopt werd tussen uitwerpselen van bijvoorbeeld vos of steenmarter.
Ellen vult bakjes met geuren om ecologische zoekhonden te trainen
Omwille van het grote succes van de eerste Belgische ecologische zoekhonden, heeft Ellen op vraag van het INBO nog meer teams opgeleid. “We hebben via een oproep vrijwilligers gezocht die hun jonge hond wilden klaarstomen voor het echte veldwerk. Elke hond kreeg één of twee soorten toegewezen. Geregeld trekken de teams eropuit met een onderzoeker van het INBO om te gaan speuren naar hun soort.”
Honden zoeken niet alleen naar zeldzame dieren
De organismen waar de ecologische zoekhonden voor getraind worden, zijn erg divers:
- De otter, die sinds 2012 weer gezien wordt in Vlaanderen
- De boommarter, waarvan de uitwerpselen met het blote oog niet te onderscheiden zijn van die van de steenmarter
- De Europese hamster, die in Limburg opnieuw geïntroduceerd wordt om de bestaande maar beperkte populatie te vergroten
- De hazelmuis, een kleine slaapmuis met erg lange winterslaap
- Het vliegend hert, een insect dat beperkte tijd rondvliegt en voor de rest als larve onder de grond doorbrengt
- De juchtleerkever, die mogelijk niet meer voorkomt in Vlaanderen
- De pruikzwam, een indrukwekkende maar zeldzame paddenstoel in de vorm van een lange bos witte haren
- De Amerikaanse stierkikker, een invasieve exoot die de winter ingegraven doorbrengt
- Vleermuizen, die opgespoord worden wanneer ze slachtoffer worden van aanvliegingen met windmolens
Hond zoekt wolf
Sinds kort wordt er trouwens ook een hond opgeleid om wolvenkeutels te herkennen. “Het was even afwachten of een snuffelhond het onderscheid kon maken tussen de uitwerpselen van honden en van wolven. Maar eens te meer stonden we versteld van hun discriminerend vermogen: in eerste instantie weigerden onze honden zelfs om nog maar in de buurt te komen van de wolvendrol! Maar de aanhouder wint en ondertussen zijn we perfect in staat om op het veld wolf te herkennen.”
De actiefoto’s bij dit artikel werden gemaakt tijdens een zoekactie naar otterspraints in de Semoisvallei voor WWF (fotograaf: Lien Van Den Eynde).
