De wasbeer: schadelijk of niet?
Je herkent de wasbeer onmiddellijk: met zijn lange neus, zwart masker en geringde pluimstaart is hij tegelijk schattig en schurkachtig. Dit kleine roofdier is afkomstig uit Noord-Amerika, maar duikt steeds vaker op in het zuiden van ons land. Welke gevolgen heeft zijn komst voor de Belgische natuur?
De wasbeer herkennen
De wasbeer is ongeveer zo groot als een kat: 60 tot 100 cm van kop tot staart met een gewicht van 3 tot 9 kg. Je herkent hem meteen aan het zwarte masker rond de ogen en zijn grijze vacht. Zijn naam dankt de wasbeer aan de fabel dat hij zijn voedsel zou wassen voordat hij het opeet. Meer waarschijnlijk werd het zoeken naar prooien in water foutief geïnterpreteerd als wasgedrag.
De wasbeer is nieuwsgierig van aard en laat zich ‘s nachts regelmatig zien in bewoond gebied, waar hij een populatiedichtheid kan bereiken tot uitzonderlijk 100 individuen per vierkante kilometer. Als opportunist is hij niet erg kieskeurig als het op voedsel aankomt. Hij lust bessen, vis, noten, weekdieren, insecten, kleine vogels en zoogdieren … De kleine beer deinst er zelfs niet voor terug om rond te snuisteren in tuinen, vuilnisbakken en voederbakken van huisdieren. Hoewel de wasbeer perfect kan overleven in een stedelijke omgeving, komt hij vaker voor in waterrijk bosgebied. Wie zijn pootafdrukken tegenkomt, kan zich moeilijk vergissen: met vijf lange, slanke tenen lijken het wel menselijke ‘klauwen’.
Omwille van zijn grote aanpassingsvermogen, floreert de wasbeer zowel in de kou van Canada als in het warme Panama. Hij wisselt af tussen verschillende schuilplaatsen. Daarvoor kiest hij hoge plekjes uit, bijvoorbeeld in een boomholte of in het verlaten nest van een ander zoogdier. Af en toe laat hij zich verleiden tot menselijke constructies, zoals een open haard of een zolder.
Het kleine roofdier leeft solitair of in kleine familiegroepen, waarbij de jongen tot de lente van het volgende jaar (wanneer een nieuw nest zich aankondigt) bij hun moeder blijven. In de herfst legt de wasbeer een dikke vetlaag aan, die op de rug tot 2,5 cm telt. Ook al doen ze geen winterslaap, echt actief zijn ze niet in de koudste periodes van het jaar. Ze hervatten hun bezigheden pas vlak voor de paartijd in februari.
Is de wasbeer een invasieve exoot?
In de jaren 1930 kwam de soort via Hessen (Duitsland) in Europa terecht. Daar werden wasberen gefokt voor hun pels. Ook brachten Amerikaanse soldaten in de jaren ‘60, tijdens de Koude Oorlog, hun kleine ‘huisdieren’ mee toen ze door de NAVO naar Europese legerbasissen gestuurd werden. De soort kwam uiteindelijk op verschillende manieren in het wild terecht: door sluiting van de pelsdierfokkerijen, bij het vertrek van het Amerikaanse leger en mogelijk ook door opzettelijke uitzettingen voor de jacht. Zo heeft de wasbeer zich succesvol kunnen vestigen in verschillende Europese landen, waaronder België. Vooral in het zuiden en het oosten van ons land voelen ze zich thuis, in Vlaanderen worden ze af en toe gespot.
Hoe invasief is de wasbeer nu eigenlijk? Om aan een dier of plant een ‘invasief’ karakter toe te kennen, moet aan verschillende voorwaarden worden voldaan:
- de soort is uitheems
- de soort werd (moedwillig of per ongeluk) door de mens geïntroduceerd
- de soort verspreidt zich aan een snel tempo
- de soort brengt de inheemse natuur uit evenwicht
Aan de eerste drie voorwaarden is voldaan, zoals je hierboven al kon lezen. Maar hoe zit het met zijn impact op onze natuur? De wasbeer heeft hier weinig natuurlijke vijanden: enkel de vos, de hond en de wolf zien hem als prooi (en met het kleine aantal wolven in België is het nog maar de vraag in hoeverre zij effectief een invloed op het wasbeerbestand kunnen uitoefenen).
Het voedingspatroon van de wasbeer is gevarieerd, maar kan toch een bedreiging vormen voor onze ecosystemen. Hij concurreert met bunzing en marter voor dezelfde prooien. Met zijn uitgesproken voorkeur voor amfibieën, weekdieren en zelfs bepaalde kleine grondbroedende vogels, is hij een gevreesd roofdier. De wasbeer kan mogelijk de overleving van de beekparelmossel ondermijnen, een kleine, inheemse zoetwatermossel die onderwerp is van verschillende Europese beschermingsprogramma’s.
Daarnaast draagt de kleine beer parasieten en ziektes met zich mee die een mogelijk gevaar vormen voor mensen of andere dieren. Dan denken we aan de hondenziekte (ziekte van Carré), hondsdolheid (rabiës) en de wasbeerspoelworm (Baylisascaris procyonis), een kleine worm die in uitzonderlijke gevallen tot hersenvliesontsteking leidt.
Om die redenen wordt de wasbeer door de Europese Raad bestempeld als ‘invasieve exoot’. Het invoeren, verhandelen en fokken met deze dieren is verboden. Toch is de werkelijke impact van de wasbeer op ons ecosysteem moeilijk te bepalen. De concurrentie met andere roofdieren lijkt mee te vallen, want hun populaties nemen niet significant af. Op dit moment leven er naar schatting 50.000 individuen in ons land, maar er zijn onvoldoende gegevens beschikbaar om dat cijfer hard te maken.
Een wasbeer in jouw buurt?
Sluit uit voorzorg je vuilnisbakken hermetisch af wanneer er een wasbeer in de buurt gesignaleerd is. De dieren zijn superhandig en geraken in een handomdraai tot bij je afval. Hou er rekening mee dat wasberen agressief uit de hoek kunnen komen bij bedreiging, hoe schattig ze er ook uitzien. Het zijn absoluut geen huisdieren!
