Vuursalamander

Zijn wetenschappelijke naam klinkt als een toverspreuk: ‘Salamandra salamandra’. En ook zijn Nederlandse naam duidt op een ‘magisch’ verleden: het dier verstopte zich in houtstapels en kwam vaak pas tevoorschijn als het vuur reeds brandde. Men dacht dan ook onterecht dat deze kleine draak uit vuur geboren werd. Zijn opvallende kleuren heeft de vuursalamander trouwens niet zomaar, ze dragen een belangrijke boodschap met zich mee: afblijven - ik ben giftig!

Herken de vuursalamander

(Salamandra salamandra)

Zoals de vuursalamander zijn er geen twee, vergissen is dan ook haast onmogelijk wanneer je er eentje vindt. Maar dat vinden – daar wringt het schoentje. Het dier is zeldzaam, nachtactief en een meester-verstopper. Bij nat, herfstig weer is hij op vrijersvoeten: het ideale moment om deze kleine draak tegen het lijf te lopen! In tegenstelling tot onze andere salamanders, leeft hij vooral op het land. Zo ziet hij eruit:

tot 20 cm lang (onze grootste salamander)
glanzende rug, doffe buik
zwart (of blauwgrijs op de buik) met gele vlekken
sommige dieren zijn haast volledig geel of hebben oranje i.p.v. gele vlekken
het gif komt uit de opvallend gekleurde, niervormige ‘oorklieren’
ronde staart

De vuursalamander leeft van een gevarieerd, dierlijk dieet. Met zijn ‘schiettong’ grabbelt hij razendsnel prooien tot in z’n bek. Onder andere slakken, miljoenpoten, regenwormen, rupsen en spinnen staan op zijn verlanglijst. De larven zijn ook rovers, maar hebben het gemunt op nog kleiner gespuis, zoals insectenlarven, vlokreeften en wormen.

Leefgebied van de vuursalamander

De vuursalamander leeft in oude eiken- en beukenbossen met voldoende vochtige plekjes zoals beken en poelen. Een groot deel van het jaar verschuilt hij zich in de dikke humuslaag van zo’n loofbos. Vooral in de Ardennen leven verschillende populaties. In Vlaanderen is hun verspreiding grotendeels beperkt tot delen van Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. De noord-westelijke grens van het verspreidingsgebied van deze soort loopt dan ook dwars doorheen Vlaanderen.

Vuursalamanderliefde

De paartijd van de vuursalamander vindt plaats in de herfst. Het mannetje staat op de uitkijk met opgericht bovenlichaam en kruipt niet op, maar onder het wijfje dat zich aandient. Daarbij houdt hij z’n partner stevig vast aan de voorpoten en zet hij zijn spermatofoor - een pakketje met zaad - af op de bosbodem.

Het vrouwtje neemt het zaadpakje op in haar cloaca, zodat het haar eicellen in het lichaam kan bevruchten (dat hoeft niet meteen, maar wanneer zij daar zin in heeft). De vuursalamander is levendbarend, dat wil dus zeggen dat de embryo’s zich in het vrouwtje ontwikkelen. Wanneer de larven klaar zijn om geboren te worden, trekt het vrouwtje naar een heldere waterpartij. Daar zet ze haar kroost (tot 50 stuks van 2,5 à 3,5 cm) af in het water. Om het risico te spreiden, krijgen niet alle salamanderlarven tegelijkertijd het levenslicht te zien.

Na 3 tot 5 maanden zijn de larven klaar om volwassen te worden. Ze zijn nu 4 tot 7 cm lang en eten tijdelijk haast niks. Ze gaan aan land en ondergaan een metamorfose tot juveniele, geel-zwarte salamanders. Toch hebben ze nu nog steeds niet hun volwassen vlekkenpatroon. Pas op een leeftijd van 6 jaar wordt de nieuwe generatie geslachtsrijp.

Larve van de vuursalamander in het water

Relatie van de vuursalamander met de mens

De vuursalamander wordt momenteel ernstig bedreigd door een salamander-etende schimmel. Die kwam in Europa terecht via transporten met Aziatische amfibieën. In Nederland verdween op enkele jaren tijd meer dan 95% van de populatie door die nieuwe ziekte, in België is het gelukkig zo ver nog niet. In dit artikel kan je meer lezen over deze problematiek en over het plan dat momenteel op tafel ligt om dit prachtige amfibie te redden.

Het kwetsbare dier heeft helaas nog meer te lijden. Door de klimaatsverandering verdrogen bossen die vroeger een ideale habitat vormden om salamanderlarven in af te zetten. Daarnaast heeft het dier nood aan schoon water, dat enkel te vinden is ver weg van landbouwactiviteiten. Geschikte plekjes om te overleven worden dus steeds zeldzamer voor deze soort.

Tenslotte worden deze draakachtige diertjes - alle beschermingsprogramma’s ten spijt - nog steeds gevangen om illegaal als huisdier te houden. Bezint eer ge begint: inheemse amfibieën houden is in België sowieso verboden. En zou jij willen dat dit sprookjesachtige bosdier helemaal verdwijnt?

Wist je dat de vuursalamander …

herkenbaar is aan zijn vlekkenpatroon? Geen twee exemplaren zijn hetzelfde!
een uniek gif heeft dat geen enkel ander dier gebruikt? Het is niet alleen een afweermiddel, maar heeft ook een antibacteriële werking.
zijn gif tot meer dan een meter ver weg kan spuiten? Voor hij dat doet, neemt hij een dreigende houding aan: hoog op de poten, kromme rug en het hoofd omlaag. Hoe ouder de salamander, hoe giftiger hij wordt.
extreem beschermd wordt? Je mag hem alleen aanraken met de juiste vergunningen - bijvoorbeeld voor wetenschappelijk onderzoek.