Europese hoornaar

De Europese hoornaar of paardenwesp doet veel mensen huiveren met haar grote lichaam, maar is eigenlijk een heel goedaardige wesp. Tenzij je té dicht bij haar nest komt, doet ze figuurlijk geen vlieg kwaad. Letterlijk daarentegen … is onze grootste wesp een echte insectenkiller! 

Herken de Europese hoornaar

(Vespa crabro)

De beste omschrijving voor een Europese hoornaar is ‘een grote wesp’. Al kan je dan nog altijd met twee soorten te maken hebben. Ook de Aziatische hoornaar rukt immers op in onze streken, maar de Europese is nog nét ietsje groter. Bovendien is ze veel lichter gekleurd dan haar Aziatische ‘nichtje’. Zo herken je onze Europese hoornaar: 

• dubbel zo groot als de gewone wesp
• werksters zijn 3 - 3,5 cm lang, de koningin 4 cm
• kleuren: zowel rood(bruin), geel als zwart - de Belgische driekleur! 
• zwart met roodbruin borststuk en veel rood op de kop
• segmenten van het achterlijf geel met zwart
• gele tip aan het achterlijf
• roodbruine poten

Hier kan je nakijken wat het verschil is tussen een Europese en Aziatische hoornaar. 

Op het menu

Hoornaars zijn verlekkerd op zoetigheid, maar bezoeken weinig tot geen bloemen. Wel slurpen ze bijvoorbeeld van het sap van gevallen fruit of van gekwetste, ‘bloedende’ bomen. Daarnaast jagen ze intensief op allerlei insecten zoals vliegen, muggen en wespen. Ze verdoven hun vangst met het gif uit hun angel. Als enige wespensoort jagen Europese hoornaars trouwens ook ‘s nachts, bijvoorbeeld op nachtvlinders. 

De werksters eten hun prooien niet zelf op, maar kauwen ze tot een papje dat ze voederen aan hun larven. Dat doen ze terwijl ze zich met één achterpoot vasthouden aan een tak. Alleen het gespierde borststuk wordt meegenomen naar het nest, overbodige onderdelen zoals het hoofd, de poten, de vleugels en het achterlijf worden ter plaatse afgebeten. De larven hebben de eiwitten nodig om te groeien. In ruil daarvoor scheiden de larven via de mond een zoet goedje af, waar de werksters van smullen. Omdat de larven zelf haast niet bewegen, kunnen ze die suikers missen.

Leefgebied van de Europese hoornaar

In België komt de soort zowat overal voor in bosrijk gebied, maar niet overvloedig. Aan de kust is haar populatie het dunst. Hoornaars maken hun nest liefst in holle boomstammen, maar soms worden ook oude mierennesten of menselijke constructies zoals tuinhuizen en nestkastjes gebruikt. Voor het maken van hun nest knagen de hoornaars houtvezels (cellulose) van dood loofhout, dat ze met hun kaken vermalen tot een soort papierpap. Ook houten omheiningen, palen, terrassen enzovoort worden aangevreten door de hoornaar. Met de pap bouwen ze ingenieuze, bolvormige nesten vol raten voor de larven. De ingang bevindt zich aan de onderkant van het nest. 

Hoornaarliefde

Eind april wordt de hoornaarkoningin wakker uit haar winterslaap die ze doorbracht in rot hout of onder de grond. Kort daarna gaat ze op zoek naar een geschikte nestplek, waar ze eerst een soort ‘stam’ bouwt om haar nest aan op te hangen. Het startnest bestaat uit slechts enkele tientallen cellen. In de loop van de maand mei zet ze eitjes af die al in het vorige jaar bevrucht werden. De eerste larven worden door de koningin zelf verzorgd. Wanneer ze volgroeid zijn, maken de larven een fijne, zijdeachtige draad waarmee ze hun cel afsluiten om te verpoppen. 

Eind juni is de metamorfose compleet en bijten de volwassen wespen zich als werkster uit de raat. Nadat de eerste vijf tot tien werksters het levenslicht gezien hebben, trekt de koningin zich meer en meer terug in het nest. Vanaf nu wordt het nest gerund door de werksters en kan de koningin zich focussen op haar hoofdtaak: het leggen van eieren. Het nest wordt groter en groter, meer en meer larvenmonden worden gevoed. De verborgen leefwijze van de koningin verzekert het voortbestaan van het nest, want de werksters houden het slechts enkele weken uit. Op het hoogtepunt van het seizoen wonen er in één nest enkele honderden Europese hoornaars. 

Tegen het einde van de zomer legt de koningin een ander type eitjes, waaruit zich ‘prinsessen’ en vruchtbare mannetjes ontwikkelen. Wanneer de toekomstige koninginnen uitvliegen, worden ze bevrucht door de darren. De onfortuinlijke bevruchters laten het leven na de daad, maar hun sperma overwintert in het lichaam van de nieuwe heerseres. Die laatste zoekt een warm plekje om te schuilen en begint pas het volgende jaar met het uitbouwen van haar rijk. De oude koningin wordt aan haar lot overgelaten en sterft een stille dood. Niet veel later leggen ook de laatst overgebleven werksters het loodje.

Relatie van de Europese hoornaar met de mens

De Europese hoornaar heeft geen al te beste reputatie en wordt vaak verward met de Aziatische hoornaar. Toch hoef je van deze grote wesp weinig te vrezen: ze is niet agressief en zal alleen aanvallen wanneer je je te opdringerig in de buurt van haar nest begeeft. Zelf blijft ze liever uit de buurt van mensen -  ze laat je limonade dus met rust. Vind je een nest, kan je het dus gerust laten hangen. Het kan zelfs een zegen zijn tegen een lokale insectenplaag! Alleen wanneer het nest zich té dicht bij je huis bevindt, kan je beroep doen op de brandweer. 

Een hoornaarsteek is pijnlijker dan die van een gewone of Duitse wesp. Dat komt niet door meer of sterker gif, maar door haar langere angel. Het gif van een hoornaar zou zelfs minder effectief zijn, omdat het dient om insecten te doden en niet zozeer om grote predatoren af te weren. Je hebt meer kans om gestoken te worden wanneer je bruuske bewegingen maakt, de vluchtroute van een hoornaar blokkeert of wanneer je het nest verstoort.

Wist je dat de Europese hoornaar …

• helemaal niet agressief is? Alleen als haar nest bedreigd wordt (bijvoorbeeld tijdens snoeiwerken) gaat ze over tot de verdediging. 
• de volledige Belgische driekleur draagt in haar kleurenpalet? 
• een gele tip heeft aan het uiteinde, terwijl de Aziatische hoornaar altijd een zwart achterste heeft? 
• vaak verward wordt met de Aziatische hoornaar? Die laatste dook in 2011 voor het eerst op in ons land. Deze wesp is ook vrij vredelievend naar mensen toe, maar kan grote schade aanrichten in bijenkasten. Voor de Aziatische hoornaar geldt dan ook een bestrijdingsplicht.