Welke impact heeft de droge zomer op onze trekvogels?
Na enkele extreem droge en warme maanden kreeg ons land in september dan eindelijk die langverwachte regen over zich heen. Of dit volstaat om de opgelopen schade aan onze natuur te herstellen, is echter nog maar de vraag. En ook voor migrerende vogels levert de klimaatverandering steeds grotere uitdagingen op. De vele wetlands die trekvogels tijdens hun reis naar het zuiden aandoen om ‘bij te tanken’, betalen een zware tol door de aanhoudende droogte.
Pitstops naar het zuiden
Wie dezer dagen de tijd neemt om de hemel af te speuren, heeft veel kans getrakteerd te worden op een zwerm overvliegende trekvogels die ons kille landje tijdelijk inruilen voor zonniger oorden. Elk najaar opnieuw trekken honderdduizenden vogels richting het zuiden om te overwinteren in mildere streken, en daarbij laten ze de kilometerteller dikwijls flink oplopen.
Op weg naar het warme Afrika liggen er echter twee grote barrières, die het zelfs voor de meest doorgewinterde langeafstandstrekkers te riskant maken om de reis in één ruk af te leggen: de Middellandse Zee en de Saharawoestijn. Willen ze de overkant van die water- en zandmassa in goede conditie bereiken, dan zijn ze gedwongen om tussenin neer te strijken op strategisch gelegen plekken – ‘tankstations’ voor vogels – om hun energiepeil aan te vullen. Hun favoriete pitstops? Voedselrijke, moerasachtige gebieden of wetlands, die we op deze website al vaker hebben benoemd als onmisbaar in de strijd tegen de klimaatverandering. Maar wat als net die klimaatverandering het voortbestaan van deze levensbelangrijke natte natuur in gevaar brengt?
Wetlands krimpen, trekvogels lijden
In België hebben we het ondertussen stilaan wel begrepen: de wetlands moeten beschermd worden. Een terugblik op vorige zomer, die qua neerslaghoeveelheid in fel contrast staat met de zomermaanden van 2022, volstaat al om in te zien dat de overstromingsschade in heel wat gemeenten nog veel groter had kunnen zijn zonder deze natuurlijke waterbuffers of ‘sponzen’. Dringend tijd dus om de verdwenen natte natuur in ons land in sneltempo te herstellen, zodat we nog beter gewapend zijn tegen periodes met extreme regenval – want ook dát is een gevolg van de klimaatverandering.
Lepelaars
Maar ook op andere plaatsen in Europa zou het herstel van de wetlands bovenaan de agenda mogen prijken. En dan vooral in die regio’s waar tweemaal per jaar meer dan één toeristenbus vol trekvogels neerstrijkt. De afgelopen jaren kregen de trekvogelpopulaties al een flinke dreun door de toenemende fragmentatie en degradatie van de waterrijke, moerasachtige gebieden in het Middellandse Zeegebied. Jaar na jaar krimpen de wetlands er verder als gevolg van enerzijds menselijke activiteiten zoals landbouw en anderzijds de gevolgen van de klimaatverandering zoals langere periodes van droogte.
Leidt droogte tot ‘point of no return’?
Wat is nu de precieze impact van de droogte op de pleisterplaatsen waar al deze trekvogels sinds jaar en dag pauzeren tijdens hun lange vlucht? Naar de exacte effecten van het opdrogen van natte gebieden moet nog veel meer onderzoek gedaan worden, maar daar hoeven we niet op te wachten om alvast enkele belangrijke conclusies te trekken.
De afname van de hoeveelheid neerslag zorgt ervoor dat de wetlands opdrogen, wat maakt dat de bodem verzuurt en verdicht. Zo kan die niet langer de overvloed aan voedsel bieden die zowel haar vaste bewoners als haar tijdelijke bezoekers broodnodig hebben. Door het verhoogde zuurstofgehalte in de bodem schakelt bovendien de ontbinding van organisch materiaal zoals dode bladeren een versnelling hoger, waardoor er broeikasgassen zoals koolstofdioxide in de atmosfeer terechtkomen. Op die manier verliezen de wetlands hun belangrijkste troef in de strijd tegen de klimaatverandering: het opslaan van enorme hoeveelheden CO2.
Overstroomde IJzervallei
De natuur mag dan veerkrachtig zijn, wanneer de droogte té lang blijft aanhouden, wordt zelfs het sterkste ecosysteem tot een ‘point of no return’ gedwongen. De verandering van de bodem wordt dan onomkeerbaar – een ramp voor de waterkwaliteit, het complexe ecosysteem en alle levende wezens die afhankelijk zijn van de wetlands, zoals ook onze trekvogels. Of de wetlands waar zij dit najaar willen bijtanken al in de buurt van dit definitieve kantelpunt komen, is voorlopig nog onduidelijk. Vermoedelijk kennen we dit punt pas wanneer we het bereikt hebben ...
Zet de droogtetrend zich in de komende jaren verder, dan zal er voor onze migrerende vogels vermoedelijk niets anders opzitten dan een nieuwe route naar hun overwinterplek te zoeken. Niet simpel wanneer je vaste reisweg al generaties lang in je inwendige navigatiesysteem zit geprent, en bovendien zullen veel vogels door de extra kilometers die deze omweg met zich meebrengt sneller verzwakt raken en de tocht niet overleven. Een andere optie is hier blijven en zich aanpassen aan frissere temperaturen, maar dat kan niet veel goeds betekenen voor de vogelsoorten die momenteel de winter in onze contreien doorbrengen. In elk van deze scenario’s zal een enorme hoeveelheid vogels onvermijdelijk het onderspit moeten delven ... Het herstel van de wetlands in het Middellandse Zeegebied is dus hoogdringend aan de orde!
