Trage wegen houden ‘opendeurdag’
Dit weekend kan je in gans Vlaanderen kennismaken met allerlei pareltjes van trage wegen – dat zijn openbare bospaden, oude kerkwegels, groene verbindingen en dorpse doorsteken op maat van de trageweggebruiker. Al 20 jaar slaan vrijwilligers, vzw Trage Wegen, lokale en provinciale overheden en de Regionale Landschappen de handen in elkaar om dit Vlaamse netwerk voor niet-gemotoriseerd vervoer uit te breiden en aantrekkelijker te maken. Opdat meer mensen zich vlot en veilig met trage vervoersmiddelen zouden verplaatsen, maar ook om de lokale natuur te versterken.
Lies Vervaet is ‘medewerker trage wegen’ bij het Regionaal Landschap Schelde-Durme, een organisatie die zich inzet om landschap, natuur en erfgoed te versterken samen met overheden, verenigingen en particulieren. Het Regionaal Landschap Schelde-Durme ondersteunt ook de gemeenten onder haar vleugels om hun tragewegenbeleid vorm te geven, met subsidies van de provincie Oost-Vlaanderen. “Ons doel is om het trage verkeersnetwerk zo sterk mogelijk te maken, zodat wandelaars, fietsers, ruiters, menners en alle andere trageweggebruikers zich op een aangename, vlotte en veilige manier van A naar B kunnen verplaatsen.”
Oude en nieuwe wegen
Een eerste stap in het herstelplan bestaat altijd uit het in kaart brengen van alle trage wegen. Lies: “We besteden dan ook uitgebreid de tijd aan een grondige inventarisatie. Daarvoor gaan we terug tot omstreeks 1845, want toen verzamelden gemeenten alle publiek toegankelijke wegen in hun ‘Atlas der Buurtwegen’. Die atlas vergelijken we met historische kaarten uit latere jaartallen en met de huidige situatie ter plaatse. Je zou ervan versteld staan hoeveel oude paden verdwenen zijn: sommige zijn gesneuveld om plaats te maken voor een verkaveling, er zijn er die doormidden gesneden worden door een spoorweg, maar er zijn ook wegen die je helemaal niet meer als ‘weg’ kan herkennen en die quasi uit het landschap verdwenen zijn – hoewel ze juridisch nog bestaan. In de eerste helft van de vorige eeuw werden ze vermoedelijk nog druk gebruikt, maar in de jaren zestig, zeventig en tachtig regeerde Koning Auto en besteedde haast niemand nog aandacht aan traag verkeer.”
“Het kan heel waardevol zijn om die oude wegen in ere te herstellen, maar we bekijken ook hoe bestaande trage wegen duurzaam met elkaar verbonden kunnen worden. Soms kan je met een kleine ingreep een veel gebruikte weg naar een school of jeugdclub veiliger (want: geen gemotoriseerd verkeer) maken. Het is immers niet zo dat die trage wegen altijd in het groen gelegen zijn, ook dorpskernen en steden herbergen heel wat verborgen binnenwegjes.”
Trage wegen 2.0
Om mensen te motiveren die trage wegen ook actief te gebruiken – voor functionele verplaatsingen of om zich te ontspannen – kunnen heel wat acties ondernomen worden. “We kijken natuurlijk eerst naar de bestaande toestand”, aldus Lies. “En dan werken we een plan uit om die situatie aantrekkelijker te maken. Dat kan gaan van het verlagen van een borduur voor fietsers, over het verbeteren van de bedding en het verbreden van de weg, tot het plaatsen van recreatieve elementen zoals banken om uit te rusten. Hoe fraaier het aanbod en hoe vlotter je ergens geraakt, hoe makkelijker mensen de stap zullen zetten naar een tragere manier van verplaatsen en hun auto aan de kant laten staan. Daar horen trouwens ook wandel- en fietsbruggen bij, waarmee zwakke weggebruikers gevaarlijke kruispunten kunnen omzeilen.”
“Omdat we het niet meer gewoon zijn om zomaar ergens in te slaan, zijn we op verschillende plekken bezig met het benoemen van onze trage wegen. Ze krijgen een straatnaambordje – overal in dezelfde, herkenbare lay-out – waardoor mensen minder schroom hebben om er gebruik van te maken. Die namen kunnen gebaseerd zijn op oude benamingen die we terugvinden in de Atlas der Buurtwegen of op de lokale naam die buurtbewoners gebruiken om de weg aan te duiden. Maar we hebben ook oor naar de creatieve suggesties van onze vrijwillige ‘wegspotters’ die de trage wegen in hun buurt vrijwaren van overhangende takken, ongemakkelijke putten en ordinair afval.”
De vier troeven van een traag wegennetwerk
“Allereerst willen we mensen natuurlijk triggeren om vaker traag te reizen. Dat is veiliger, het gaat vlotter en is ook gezonder – zowel fysiek als mentaal. Wie zich met een traag vervoersmiddel verplaatst om op het werk en weer thuis te geraken, doet aan sport en maakt tegelijk het hoofd leeg. Dat is meteen ook de tweede troef van een sterk netwerk aan trage wegen: meer mogelijkheden tot recreatie. Hoe belangrijk dat is, heeft de coronacrisis ons meer dan ooit doen inzien. Wanneer we nieuwe verbindingen realiseren in het landschap, worden die dan ook vaak en snel opgenomen in een bestaand wandelknooppuntennetwerk, mountainbikeroute, enzovoort. ”
“Wat mensen wel eens over het hoofd zien”, weet Lies, “is dat trage wegen ons ook een blik in het verleden gunnen. Ze vormen een belangrijk onderdeel van ons erfgoed: heel wat trage wegen gaan enkele eeuwen terug in de tijd. Het zijn stille getuigen van de manier waarop onze voorouders zich verplaatsten. Vaak vind je langs die trage wegen ook markante bomen, kapelletjes, ongelukskruisen of ander klein historisch erfgoed terug. Trage wegen vormden vroeger ook het decor voor heel wat collectieve rituelen, zoals processies of ommegangen.”
“Ten slotte hebben trage wegen ook een belangrijke natuurwaarde. Op het platteland kronkelen ze als groene linten doorheen het panorama. Door middel van een gepast bermbeheer en het aanleggen van kleine landschapselementen, vormen ze belangrijke corridors voor wilde dieren om zich van het ene naar het andere natuurgebied verplaatsen. Zo dragen trage wegen hun steentje bij aan het verbeteren van de biodiversiteit.”
Zelf proeven van de trage wegen in jouw buurt?
Tijdens de ‘Dag van de trage weg’ kan je overal in Vlaanderen terecht voor allerlei activiteiten (check hier het programma). Op de website van de vzw Trage Wegen kan je het Tragewegenregister raadplegen: een kaart waarop alle reeds geïnventariseerde trage wegen terug te vinden zijn. Om het 20-jarige bestaan van de tragewegenwerking te vieren, kan je er ook stemmen op jouw favoriete trage weg. Ten slotte brengen sommige gemeenten die hun inventarisatie reeds afgerond hebben een fysieke kaart uit waarmee je jouw buurt eens op een ‘trage’ manier leert kennen. Waar wacht je nog op!
