Wilde eend

Wilde eenden zijn vaak de eerste watervogels waarmee we als kind in aanraking komen, waardoor ze al snel als 'een gewone eend' worden gecatalogeerd. Dat is spijtig, want ze behoren tot de mooiste watervogels van ons land: zowel het metaalgroengekopte mannetje met witte ketting en gekrulde zwarte staartveren, als het onopvallende, bruingetinte vrouwtje vol zwarte dakpannetjes en streepjes – beide afgewerkt met een prachtige, witgerande blauwe vleugelspiegel. Tijd om deze prachtige soort te herontdekken! 

Herken de wilde eend

Anas platyrhynchos

Wilde eenden zijn groot en zwaar gebouwd. Ze hebben een vrij grote kop en snavel, een korte staart en oranje poten. Tijdens het broedseizoen verschillen het mannetje en vrouwtje heel hard van elkaar: het mannetje (de woerd) is te herkennen aan zijn prachtkleed waarmee hij vrouwtjes imponeert, het vrouwtje aan haar bruine verenkleed waarmee ze goed gecamoufleerd is tijdens het broeden.

Zo herken je het mannetje van de wilde eend: 

• 'metaal-glanzende' groene kop
• witte halsring
• paarsachtige borst
• opvallend gele snavel
• opgekrulde middelste staartveren (sierveren)
• met wit afgezoomde blauwe vlek op vleugels (vleugelspiegel)

Zo herken je het vrouwtje van de wilde eend: 

• bruin met donkerbruine vlekken en strepen
• snavel zwart en oranje, geen duidelijke scherpe scheiding
• met wit afgezoomde blauwe vlek op vleugels (vleugelspiegel)

Na het broedseizoen gaat de man over naar zijn eclipskleed: hij lijkt dan sterk op het vrouwtje. De beste manier om ze dan van elkaar te onderscheiden is op basis van de snavelkleur, die blijft immers geel bij het mannetje. 

Op het menu

Wilde eenden zijn omnivoren: ze eten wat er beschikbaar is. Op het water grondelen ze. Dat wil zeggen dat ze hun achterlichaam rechtop uit het water steken om met hun bek onder water naar voedsel zoals waterplanten en zelfs kleine waterdiertjes te zoeken. Ze behoren dan ook tot de grondeleenden. Op het land grazen ze. 

Grondelende wilde eenden

Leefgebied van de wilde eend

Wilde eenden komen voor in Noord-Amerika en in Europa. Ook in Australië en Nieuw-Zeeland kan je ze tegenkomen, daar hebben ze zich als exoot gevestigd. In België zijn het de algemeenste eenden. Je vindt ze op voedselrijke meren, rivieren en ondiepe waterpartijen - soms zelfs in zwemvijvers in tuinen. Het water is best niet te diep, zodat ze al grondelend bij de onderwatervegetatie geraken. Wilde eenden verkiezen zoet water, maar dat is niet per se een vereiste. Hun nest maken ze meestal nabij het water, onder struiken of tussen planten en zelfs in boomholtes. 

In Vlaanderen overwinteren rond de 70 000 wilde eenden, een aantal dat nagenoeg stabiel blijft. Het aantal broedvogels - de zomeraantallen dus - nemen echter af. Die afname hebben ze in Nederland ook gemerkt. Daar was er op een periode van 25 jaar een afname van ongeveer 30 % in het aantal broedende wilde eenden. Onze noorderburen vatten de koe gelukkig meteen bij de horens en riepen 2020 uit als 'het jaar van de wilde eend'. Op die manier vroegen ze extra aandacht voor de soort en hopen ze via intensiever onderzoek de motor achter de dalende aantallen broedende wilde eenden te ontdekken. 

Wilde eendenliefde

Deze titel is  toepasselijk, maar misschien wat ongepast. De voortplanting van wilde eenden gaat er namelijk echt wild en vaak brutaal aan toe...

In de winter worden de eerste eendenpaartjes gevormd. Het mannetje imponeert de vrouwtjes met zijn kleurrijke prachtkleed tijdens de balts. De eenden draaien om elkaar heen, knikken met hun kop en het mannetje maakt fluitende geluiden. Er mooi uitzien is belangrijk, maar niet alles, vrouwtjes laten zich ook verleiding door hoffelijk mannengedrag. Door haar kopje laag boven het water naar haar uitverkorene te richten en door vooral voor hem te zwemmen, maakt het vrouwtje andere mannetjes duidelijk dat ze gekozen heeft. 

In het voorjaar begint de paartijd. De copulatie van wilde eenden is een vrij ruw tafereel. Het mannetje kruipt op de rug van het vrouwtje, bijt zich vast in haar kopveren en duwt de kop naar beneden. Vervolgens penetreert hij de vagina van het vrouwtje met zijn penis. Wacht even, penis en vagina? Vogels hebben toch een cloaca? De meeste vogels hebben inderdaad geen penis of vagina, maar een cloaca. Mannetje en vrouwtje houden tijdens het paren hun cloaca's tegen elkaar zodat het mannetje zijn zaadcellen vanuit zijn cloaca naar de cloaca van het vrouwtje kan overbrengen. Er kan dus geen gedwongen paring plaatsvinden, want het vrouwtje moet gewillig zijn om te kunnen paren. In de wilde eendenwereld zijn er wel penissen en vagina's waardoor er wel geforceerde paringen plaats kunnen vinden: een niet gewillig vrouwtje kan dus bevrucht worden door een hitsig mannetje. Verkrachtigen door eendenmannetjes zijn dan ook niet ongewoon bij de wilde eend, soms gaat dat zelfs gepaard met de verdrinking van het vrouwtje. Om dat tegen te gaan heeft de eendenvagina zich in spiraalvorm geëvolueerd, waardoor penetratie van een mannetje alleen kan als zij het wilt en zich volledig ontspant. Als reactie daarop evolueerde de penis van het mannetje naar de vorm van een lange kurkentrekker met allemaal knobbels waardoor hij meer houvast heeft. Het is dus een eeuwige strijd tussen man en vrouw waarbij de vagina van het vrouwtje zich evolueert tot een moeilijk penetreerbare vorm en de penis van het mannetje tot een goed penetrerende vorm. 

Tot en met augustus legt moedereend 7 tot 11 lichtgroene eieren in een ondiep kuiltje nabij water, bedekt met donsveertjes, mos en takjes. Na ongeveer een maand broeden komen de jongen uit het ei. Na 52 - 70 dagen kunnen ze vliegen. Meestal brengt het paartje maar één legsel per jaar voort.

Relatie mens en wilde eend

Hun omnivore levenswijze drijft wilde eenden soms naar akkers en graslanden waar ze hun buik rond grazen. Soms komt een hele zwerm eenden in een bepaald gebied terecht, wat schade aan graslanden en gewassen kan veroorzaken. Er zijn enkele basismaatregelen die je kan nemen om dat te voorkomen, zoals bewegende vogelverschrikkers, het afdekken van oogst(resten), een knallend gaskannon dat de eenden opschrikt, imitatieroofvogels,... Bieden die maatregelen geen soelaas, dan kan overgegaan worden op bijzondere jacht en bestrijding. Voor geleden schade kan een vergoeding aangevraagd worden.  

Naast bijzondere jacht (om wildschade te voorkomen) en bestrijding (om wildschade in te perken), geldt er voor de wilde eend van eind augustus tot en met januari ook gewone jacht. Dat is een vorm van jacht waarbij men populaties door afschot beheert en het wild duurzaam gebruikt.

Wist je dat ...

• de wetenschappelijke naam van de wilde eend, anas platyrhynchos, 'eend met platte, brede bek'. 
• de woerd of de mannetjeseend soms ook 'Ringeend' of 'Groenkraag' genoemd wordt? 
• eendenkuikens ook wel 'puls' worden genoemd? Dat is omdat ze als 'pijltjes' over het water schieten. 
• oud brood niet geschikt is om eendjes te voeren? Het bevat te weinig voedingsstoffen, heeft een te hoog zoutgehalte, vervuilt het water, trekt ongedierte aan en beschimmelt snel. Bovendien vinden eenden, zelfs in de winter, voldoende geschikt voedsel in de buurt van water. 
• alleen de vrouwtjes het typische eendengekwaak maken? Mannetjes maken onopvallende, zachte geluiden en tijdens de balts fluiten ze.