IJsvogel

Als een blauwe flits duikt hij in en uit het water. Een razendsnel, maar onvergetelijk schouwspel. Wie goed kijkt en veel geduld heeft, kan een glimp van hem opvangen op een overhangende tak bij visrijk water. Volgens velen is hij de allermooiste vogel van België: de ijsvogel.

Herken de ijsvogel

(Alcedo atthis)

Wereldwijd komen er bijna 120 verschillende ijsvogels voor, maar bij ons leeft slechts één soort. Als je hem ziet, weet je het meteen. Onze ijsvogel is uniek met z’n fraaie turquoise rug en feloranje buik.

In de winter heb je het meeste kans om hem te spotten. Ondanks zijn opvallende kleuren, gaat hij immers al snel op in zomers gebladerte. Hoewel zijn naam anders doet vermoeden, is de ijsvogel het jaar rond te zien in onze contreien.

Zijn belangrijkste kenmerken:

gedrongen, weinig sierlijk lichaam met korte staart en robuust hoofd
gemiddeld 18 cm lang
lange en krachtige zwarte snavel - bij de vrouwtjes met een oranje basis
kobaltblauwe vleugels, kruin en rug die schittert in het zonlicht
de rug is zo mogelijk nog feller blauw dan de rest van het lichaam
oranje buik en oogstreep
witte bef en witte vlek op de halszijde
rood-oranje poten
luid fluitend kondigt hij z'n komst aan met een hoog en schel geluid

De ijsvogel is dol op kleine vissen, niet groter dan 4 à 5 cm. Kikkervisjes en waterinsecten (bijvoorbeeld libellenlarven) worden ook gesmaakt. Vanop zijn uitkijkpost aan de oever (soms ook vanuit een bidvlucht) duikt hij vliegensvlug het water in om binnen de seconde een vis te grijpen. Hoe dieper hij een vis spot, hoe meer hij zijn lichaam loodrecht op het wateroppervlak positioneert.

Wanneer hij uit het water komt met de - vaak nog spartelende - vis dwars in zijn bek, keert de ijsvogel meestal terug naar zijn uitkijkpost. Daar geeft hij de vis een genadeklap door hem stevig tegen een tak te slaan. Dan wordt de prooi in het verlengde van de snavel gemanoeuvreerd. Met de kop richting keel als de ijsvogel zelf honger heeft, of omgekeerd als hij de vis gaat voeren aan zijn wijfje of jongen.

Leefgebied van de ijsvogel

De ijsvogel is afhankelijk van vis om te overleven. Je ziet hem dus meestal in de buurt van water. Hij jaagt vooral in traag stromend en soms stilstaand water, dat helder en visrijk is. Voldoende begroeiing langs de waterkant zorgt voor geschikte uitkijkposten. Broeden doet de ijsvogel in steile (oever)wanden waarin hij een diepe nesttunnel graaft.

Nestkast ijsvogel

Prijs bekijken

Geef ijsvogels een perfecte thuisbasis met deze nestkast! Met afmetingen ideaal voor hun comfort, biedt het een tunnel en een apart nest voor optimale veiligheid. Plaats het aan de wateroever, met een strategische helling voor drainage. Zorg voor een droog en beschut nestgedeelte en vul de tunnelbodem voor een ideale broedomgeving. Maak de waterkant compleet met een kunstmatige landingsplaats. En met twee nestkasten in de buurt vergroot je de kans op een tweede broedsel!

IJsvogelliefde

Om indruk te maken op zijn vrouwtje brengt de mannelijke ijsvogel tijdens de balts cadeaus mee. Hij houdt een vers visje omgekeerd in z’n mond, met het hoofd naar voren. Wanneer hij vervolgens de bek openspert, wordt het vrouwtje aangestaard door het hulpeloze slachtoffer. Romantisch!

Broeden doen ijsvogels van maart tot augustus in een nestholte aan het einde van een horizontale gang. Daarvoor graven ze met de snavel tot 90 cm diep in een steile oeverwand of in de kluit van een omgewaaide boom. Al achteruit kruipend wordt de losgewerkte zand- of leemgrond met de poten weer naar buiten geschoven. Het vrouwtje legt 4 tot 8 eieren per legsel, 2 tot soms wel 4 keer per seizoen.

Man en vrouw broeden samen de eieren uit gedurende iets minder dan drie weken. In drukke seizoenen, met veel voedsel in de aanbieding, zitten de vrouwtjes soms al nieuwe eieren uit te broeden terwijl het mannetje de jongen van het vorige nest verder grootbrengt. De jongen vliegen uit na 3,5 à 4 weken. Ze worden dan door de ouders met een visje naar de uitgang van hun nest gelokt.

Relatie van de ijsvogel met de mens

Omwille van zijn prachtige kleuren is de ijsvogel is een graag geziene gast. We vergeven het hem zelfs dat hij af en toe een visje uit onze vijvers meepikt. Voor zijn voortplanting is de ijsvogel afhankelijk van steile, rustige oevers waar hij niet gestoord wordt door mensen. Vervuiling en waterrecreatie deed geschikte broedplekken verdwijnen. Ook het verwijderen van omgevallen bomen aan de waterrand maakt oevers minder geschikt voor dit blauwe vogeltje.

Her en der worden tegenwoordig kunstmatige ijsvogelwanden aangelegd door een oever af te graven, bomen om te trekken of door betonnen constructies met gaten te plaatsen.

Wist je dat de ijsvogel …

model stond voor een supersnelle trein in Japan? De kogelvormige ‘bullet-trein’ had last van extreem luide drukgolven wanneer hij uit een smalle tunnel reed. Omdat ijsvogels nauwelijks spatten maken tijdens het duiken, werd de neus van de trein voortaan gestroomlijnd als een ijsvogelsnavel.
weinig winterhard is, terwijl zijn naam het tegendeel doet vermoeden? In strenge winters gaat de populatie enorm achteruit. De naam ‘ijsvogel’ is waarschijnlijk een verbastering van het Germaanse eisenvogel en verwijst naar de ijzerachtige metaalglans op z’n rug. Een andere mogelijke verklaring is dat ijsvogels vaak gezien werden bij ijs (of toch: plaatsen waar het ijs gesmolten is) om vissen te vangen.
eigenlijk niet écht blauw is? Zijn rugveren bevatten zelfs helemaal geen pigment! Het kenmerkende turquoise kleurtje is een optische illusie die wordt veroorzaakt door een heel speciale veerstructuur. Daardoor wordt het licht magnifiek verstrooid. In één woord: betoverend!
in zijn rechtlijnige vlucht snelheden tot 80 km/u bereikt? Da’s best snel voor zo’n klein vogeltje!