Yves Adams

Buizerd

Het zijn tegenwoordig geen zeldzame verschijningen meer, de buizerds. Zie je ze, dan is dat meestal cirkelend boven open landschap, roerloos op een paaltje langs de weg, of stappend over een braakliggende akker – steeds op zoek naar een argeloze prooi, zoals het een roofvogel betaamt. Ze je ze niet, dan hoor je hun schelle roep misschien wel – 'miauw-miauw', alsof iemand op de staart van de kat van de buren is gaan staan.

Herken de buizerd

Buteo buteo

Roofvogels determineren is niet altijd vanzelfsprekend. Dat geldt zeker ook voor buizerds. Gelukkig zijn er enkele kenmerken waarop je kan letten wanneer je met zekerheid een buizerd aan je vrienden wil laten zien:

zeer variabel gekleurd: wit, bruin, zwartbruin, gevlekt,...
bruine buizerds vaak lichte U-vormige borstband
lichte buizerds vaak gevlekte borst
afgeronde vleugels met donkere polsvlekken aan onderzijde en brede zwarte eindband
afgeronde staart met fijne banden en brede zwarte eindband
brede, niet ver uitstekende kop
gele poten
jonge buizerds vaak lichter en lengtestrepen op borst
in vlucht cirkelend met vleugels in ondiepe V, vaak schroevend op de thermiek
schelle, katachtige roep: 'miauw-miauw'

's Winters kan je buizerds eenvoudig verwarren met zeldzamere ruigpootbuizerds. Deze 'buizerds van het noorden' hebben geen fijne bandering op hun witte staart en hebben een bevederd loopbeen. 's Zomers mag je je niet laten misleiden door de prachtige wespendieven. Zij hebben een koekoekachtige, naar voren uitstekende kop en een langere, meer afgeronde staart. Bovendien houden ze hun vleugels bijna horizontaal in vlucht.

Buizerds zijn geen moeilijke eters, het zijn echte opportunisten wat hun voeselkeuze betreft. Een belangrijk deel van hun menu bestaat uit knaagdieren, zoals woelmuizen en kleine konijnen. Daarnaast deinzen ze niet terug voor minder gebruikelijke snacks, zoals amfibieën, aas, regenwormen, kevers en zelfs jonge vogels.

Jagen kan op drie manieren. Vooral 's zomers cirkelen of 'schroeven' buizerds op de thermiek boven open landschap. Ze flapperen daarbij niet met hun vleugels maar zweven op warme luchtstromen. Zien ze een mogelijk slachtoffer dan gaan ze over tot bidden. Ze hangen daarbij stil in de lucht, met hun kop nagenoeg onbeweeglijk focussend, en laten zich dan op hun prooi vallen. Vaak echter jagen buizerds zittend vanop een verhoging in het landschap – zoals een paaltje of een boom – om een goed overzicht over de omgeving te hebben. Bij het zien van een lekker hap, schatten ze de afstand in om in glijvlucht aan te vallen. Ook vanop de grond kan gejaagd worden, waarbij de rondstappende buizerd bijvoorbeeld regenwormen plukt.

Links: buizerd op paaltje, rechts: buizerd stort zich op prooi

Leefgebied

Buizerds hebben het liefst gevarieerde landschappen met zowel bossen om te rusten, te slapen en te broeden, als open ruimte om te jagen. Omwille van die reden zijn cultuurlandschappen en bosgebieden met aangrenzende weilanden en akkers de plaatsen die je zeker moet bezoeken op buizerdsafari. De grootste kans om ze te zien, maak je echter vanuit de auto: buizerds schijnen het behoorlijk naar hun zin te hebben op de paaltjes langs de autostrade.

Over het algemeen zijn buizerds standvogels in België, ze zijn hier dus het hele jaar aanwezig. Vanaf november echter arriveren buizerds uit het noordoosten van Europa in onze contreien om te overwinteren. Dat zijn typisch een groot aantal zeer lichte exemplaren uit Zuid-Zweden en Denemarken en meer oranjebruine buizerds uit Oost-Europa. Rond maart keren de allochtone overwinteraars terug naar hun broedgebieden.

Buizerdliefde

Het nest van de buizerd noemt men een horst. Het is groot (1 m in doorsnede, 60 cm diep), gebouwd van takken en twijgen en bekleed met varens en mos. Soms gebruiken buizerds oude buizerd- of kraaiennesten die ze eerst grondig renoveren. Bovendien hebben ze meerdere nesten in hun territorium en verwisselen ze elk jaar. Het nest bevindt zich meestal in hoge boomkruinen, soms iets lager en heel soms zelfs op de grond. Nesten worden gebouwd door het buizerdpaartje, dat monogaam is en voor meerdere broedseizoenen samenblijft.

Na een korte, maar vaak herhaalde paring rond begin april, legt moederbuizerd 2 tot 4 bruingevlekte, witachtige eieren. Die eieren worden niet tegelijk, maar met tussenpozen van twee dagen gelegd. Na het leggen van het laatste ei begint vooral moederbuizerd te broeden, terwijl vader haar van eten voorziet. Na iets meer dan een maand beginnen de eitjes zachtjes te piepen en werken de kuikens zich een weg naar buiten. Moederbuizerd blijft bij haar kroost, terwijl vaderbuizerd op jacht gaat. Hij keert terug naar het nest en geeft het voedsel aan de moeder, die de kleine witte donskuikens ermee voedt. Na ongeveer 3 weken, wanneer het kuikendons door veren wordt vervangen, begint ook het vrouwtje prooien aan te voeren. De jongen houden hun nest schoon door uitwerpselen over de nestrand te spuiten. Hoe ouder ze worden, hoe verder ze kunnen spuiten en dus ook hoe verder van het nest je de uitwerpselen kan terugvinden. Na ongeveer acht weken zijn de jongen vliegklaar: ze verlaten het nest maar worden nog twee maanden gevoerd. Daarna moeten ze zelf op jacht. Op een leeftijd van 3-4 jaar zijn de – ondertussen niet meer zo – jonge buizerds klaar om een eigen kroost groot te brengen.

Buizerd in vlucht

Relatie met de mens

Tegenwoordig gaat het goed met de buizerd, maar dat was ooit anders. Buizerds werden in het verleden vervolgd (afgeschoten, vergiftigd) door jachtopzieners en weidevogelbeschermers. Bovendien hadden ze ook te lijden onder nestverstoring, handel voor valkeniers en roofvogelshows en virusziekten onder prooidieren zoals konijnen. Mogelijks worden ze momenteel nog steeds bedreigd door loodvergifting via hagelbollen van de jacht in aas en vormen windparken ook een niet te onderschatten gevaar.

Een interessant fenomeen kan zich voordoen in mei. Dan zitten de doorgaans vreedzame buizerds met jongen en durven ze agressief uit de hoek komen. Wanneer een voorbijganger – meestal een jogger – het territorium van zo'n agressief paar durft te doorkruisen, valt een van de twee – meestal het mannetje – aan. Hij vliegt daarbij pijlsnel naar de 'indringer' om er rakelings langs te scheren. Meestal zijn het schijnaanvallen, maar heel soms schampt de buizerd het hoofd of de schouder van de voorbijganger. Schrikken is het zeker, des te meer om dat de buizerds steevast in de rug aanvallen. Gelukkig zijn de aanvallen eerder uitzonderlijk en zijn er twee dingen die je kan doen om ze te voorkomen. Het komt er telkens op aan de vogel het gevoel te geven dat hij gezien is en dat zijn verrassingsaanval dus geen zin meer heeft. Dat kan door je zo snel mogelijk naar de vogel te keren en armbewegingen te maken of door een pet of muts aan te doen waarop ogen op de achterkant getekend zijn. De buizerd zal zich betrapt voelen, en braaf terugkeren naar het nest. Moest je ooit een dergelijke buizerdaanval meemaken, neem dan contact op met de gemeente, zodat zij de plaats delict kunnen afsluiten en erger kunnen voorkomen.

Wist je dat ...

buizerds in de vrije natuur maximaal 26 jaar oud kunnen worden, maar in gevangenschap maar liefst 30 jaar lang kunnen leven?
de buizerd in Vlaanderen soms ook 'Busse' wordt genoemd? Dat komt door de miauwende roep van de vogel, 'busse' betekent immers 'kat'.
er verschillende theorieën bestaan over het ontstaan van de naam 'Buizerd'? Sommigen denken dat het van 'Muizenarend' komt: een arend die muizen vangt. 'Muizenarend' werd dan 'Muizerd', waarna de M door een B werd vervangen. Resultaat: 'Buizerd'. Anderen vinden het aannemelijker dat 'Buizerd' afkomstig is van 'Busaar' wat 'Katarend' betekent, een samenstelling van 'Busse' (kat) en 'Aar' (arend). 'Busaar' werd wat vervormd. Resultaat: opnieuw 'Buizerd'. Een schitterend kat-en-muis-spel, dat zeker.
de buizerd in het Frans 'buse variable' wordt genoemd omwille van zijn variabel uiterlijk?
buizerdnesten soms door zangvogels worden gebruikt? Men spreekt dan van 'burchtvrede' tussen rover en zanger.