Yves Adams

Boomvalk

Wie is deze kleine roofvogel die van ver als twee druppels water op een gierzwaluw of slechtvalk lijkt? Deze getalenteerde acrobaat is een formidabele jager en doet het zelfs in volle vlucht. Vanachter een boom of een gebouw, goed verscholen, stort hij zich op zijn prooi die hem - hoe kan het ook anders met zo’n rotvaart - nooit ziet aankomen. Maak kennis met de boomvalk!

De boomvalk herkennen

(Falco subbuteo)

Een boomvalk is niet moeilijk om te herkennen. Je kan hem makkelijk observeren terwijl hij al vliegend jaagt op insecten, met zijn grote vleugels wijd gespreid. Aan de hand van deze kenmerken, haal je hem er elke keer uit:

28 tot 36 cmgroot en iets groter dan de torenvalk. Opvallend: vrouwtjes zijn groter dan de mannetjes.
spanwijdte kan variëren van 70 tot 85 cm
lange, puntige, sikkelvormige vleugels die verder reiken dan zijn staart in vlucht
zijn silhouet doet denken aan een gierzwaluw
grijze rug en kop, witte hals met zwarte ‘snorharen’, witte buik met zwarte strepen en rode veren op de onderstaart en dijen
de jongen zijn meer bruin dan grijs

Zoals alle roofvogels is de boomvalk een uitstekende jager. Zijn voorkeursmethode? Jagen in volle vlucht. Door zijn snelheid kan hij gemakkelijk andere vogels zoals zwaluwen en mussen of grote insecten zoals libellen vangen zonder te moeten landen. De boomvalk verrast zijn prooi door er met een rotvaart op af te gaan zodat de prooi geen tijd heeft om hem zelfs nog maar op te merken. Zelfs kleine zoogdieren en hagedissen moeten er soms aan geloven. Heel zelden jaagt de boomvalk in de schemering ook op vleermuizen.

Leefgebied

De boomvalk verkiest open gebied om te jagen. Weiden, heidevelden, moerassen, vijvers en andere open plekken zijn ideaal want een vrij, onbelemmerd uitzicht en veel water is alles wat een hongerige boomvalk nodig heeft. In België kan je in alle uithoeken van het land boomvalken tegenkomen, al zal je ze het vaakst in Vlaanderen, vnl. in de Kempen, tegenkomen.

Tijdens de wintermaanden vindt de boomvalk geen geschikte prooien in onze regio. Daarom trekt hij rond augustus-september richting het zuiden van Afrika om in april of mei weer terug te vliegen naar hier.

Boomvalkliefde

Om zijn toekomstige te verleiden, is de boomvalk bereid tot de meest spectaculaire luchtacrobatiek. De mannetjes naderen het vrouwtje en bieden haar een prooi aan in de lucht. De verleidingstrucs van de boomvalk leveren een prachtig luchtballet op. Vervolgens bouwt het kersverse paar een nest zou je denken. Niet bij de boomvalken. Zij bouwen niet zelf hun nest, maar hergebruiken een bestaand nest van kraaien of andere roofvogels. Vinden ze geen nest in een boom? Dan zoeken ze een plekje ergens hoog en droog in een elektriciteitsmast. Voor ze zich nestelen, smukken ze het nest nog wat op.

Een genesteld koppel boomvalken kan je van ver horen roepen. Het is hun manier om hun nest te verdedigen. Boomvalken vliegen cirkels rond het nest om potentiële indringers zoals grote roofvogels, kraaien en marters af te schrikken. Wanneer het vrouwtje haar eieren heeft gelegd, meestal 2 of 3 per keer, broedt ze 28 dagen aan een stuk. De mama in spé zit alleen op haar nest terwijl het mannetje op zoek gaat naar voedsel. De eieren komen met een interval van twee dagen uit. De jonge boomvalkjes blijven daarna een week of twee in het warme nest bij hun moeder. De jongen laten zich dus nog niet meteen zien, maar ze laten wel van zich horen. Ze maken een hels kabaal: hun kreten kan je tot honderden meters ver horen! Wanneer de jongen een maand oud zijn, slaan ze hun vleugels uit, maar blijven ze in de buurt van het nest om gevoed te worden door hun ouders. In september verlaat het jonge boomvalkfamilie het broedgebied. Ze vliegen richting zuidelijk Afrika om te overwinteren. De helft van de jonge boomvalken overleven die reis helaas niet. Jonge boomvalken die er wel in slagen, zijn geslachtsrijp op tweejarige leeftijd. Wijfjes zijn gewoonlijk iets vroeger klaar om te broeden.

Relatie met de mens

In de tweede helft van de 20ste eeuw beleefde de boomvalk een te weinig prooien vonden. Door gebruik van pesticiden werden grote hoeveelheden libellen en andere insecten uitgeroeid. Ook de grootschalige drooglegging van wetlands, het rooien van heggen hebben bijgedragen aan de achteruitgang van de boomvalkpopulatie in ons land. Momenteel is het aantal boomvalken in België opnieuw stabiel. Net zoals andere roofvogels is de boomvalk een beschermde soort.

Wist je dat de boomvalk ...

zijn Latijnse naam dankt aan de vorm van zijn vleugels? "Falx" is Latijns voor "sikkel", en dat is ook precies hoe die grote vleugels van deze kleine valk eruit zien.
minstens zo snel als een gierzwaluw vliegt? Een boomvalk kan meer dan 200 km/u halen in een duikvlucht en is zelfs in staat om gierzwaluwen tijdens de vlucht te vangen!
voorkomt in Egyptische muurschilderingen? In de sterk gestileerde tekeningen van de god Horus doet het hoofd denken aan een boomvalk. Of is het toch een slechtvalk?
werd uitgeroepen tot 'Vogel van het Jaar 2015'?