Wat je nog niet wist over … het gewei van het ree
Met zijn opvallend grote ogen, zijn schattige oren en de witte spiegel op z’n achterwerk zou het ree makkelijk een rol in een Disneyfilm kunnen versieren. Maar wist je dat de reebokken net als andere hertachtigen ook een gewei dragen? Met deze weetjes kan je zeker uitpakken tijdens je volgende boswandeling!
Geit of bok? Kijk naar de kop!
Wil je weten of je met een vrouwelijk en een mannelijk ree te maken hebt? Dan volstaat het om naar hun hoofd te kijken, want enkel de bokken dragen een gewei. Kleine reebokjes krijgen soms al in hun eerste levensjaar al ‘knoppen’: een klein geweitje van enkele centimeters hoog, dat ze in januari of februari pas afwerpen. Onmiddellijk na het verlies van dit ‘startersgewei’ begint de groei van hun eerste échte gewei, dat ze in de bronst gebruiken om hun territorium op te eisen. Zie je in de zomer een ree met een kale kop, dan kan je je wel nog vergissen van geslacht. Na de paartijd heeft de reebok zijn gewei in principe niet meer nodig en verliest hij voor eventjes zijn mooie hoofdtooi.
Weg met die bast
Tussen maart en juni, wanneer het gewei volledig volgroeid is, zal de bloedtoevoer ernaartoe stoppen en begint de jonge reebok er nogal hardhandig mee tegen boomstammetjes aan te schuren – ‘vegen’, heet dat. Wat hij er dan precies afveegt? Wel, tijdens de groei van een nieuw gewei ontwikkelt er zich een dikke, fluweelachtige huid rond de stangen. Deze bast mag je gerust een levend organisme noemen, want hij is bezaaid met bloedvaatjes en zenuwen, die het groeiende gewei niet alleen beschermt, maar ook voedt.
Eens de bloedtoevoer is gestopt, begint die bast enorm te jeuken en gaat de reebok dus aan het vegen, waardoor de bast rondom de stangen loslaat en er in reepjes van afvalt. Zonder de bast zijn de stangen helderwit van kleur, maar gaandeweg wordt het gewei steeds donkerder. Het materiaal waaruit het gewei gemaakt is, is namelijk poreus en neemt bij veelvuldig vegen dus makkelijk sappen uit planten, schors en aarde op. Mooi extraatje: tijdens het vegen laat de reebok natuurlijk ook zijn geurtje achter, waarmee hij zijn territorium afbakent voor mogelijke indringers.
Geen vechtersbazen
Het gewei van een ree dient in de eerste plaats om indruk te maken op tegenstanders. Maar als het nodig is, gebruiken reebokken hun aangegroeide sabels ook voor een robbertje vechten met hun liefdesrivalen van gelijke rang. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het edelhert gaat het er onder reeën vaak wel wat minder gewelddadig aan toe – er vallen dan ook zelden dodelijke slachtoffers.
Oeps, gewei kwijt!
Na de bronsttijd, die van half juli tot half augustus loopt, neemt de hoeveelheid testosteron bij de reebokken af en zal het benige materiaal aan het uiteinde van de rozenstokken oplossen. Z’n gewei afwerpen kost de bok dan geen enkel moeite meer, het valt als het ware gewoon ineens van zijn kop. Bij jongere bokken gebeurt dat iets later dan bij oudere exemplaren, omdat zij minder territoriaal zijn dan de seniors, die vaak begin oktober al beginnen met afwerpen. Sommige jeugdige bokken verliezen hun gewei pas in januari, al zegt de periode niet altijd iets over de leeftijd van het dier.
Anatomie van het reeëngewei
Het gewei van het ree bestaat uit twee ronde of ovalen, naar boven wijzende ‘stangen’ die uit de ‘rozenstokken’ – benige uitgroeisels van de schedel – groeien. Die rozenstokken beginnen al te groeien vanaf de leeftijd van drie maanden en worden met het ouder worden steeds dikker, maar ook korter. Om de vorm van het gewei te beschrijven, is er een specifiek jargon in het leven geroepen. Vertakkingen worden ‘enden’ genoemd: het voorend groeit aan de voorzijde van de stang, het achterend logischerwijs aan de achterzijde. Je treft in de natuur heel wat combinaties aan, van geweien zonder vertakkingen (‘spitsers’) tot geweien met twee (‘gaffels’) of drie enden (‘zesenders’). Sommige reeën slagen erin nog meer vertakkingen te kweken, en dan krijg je uitzonderlijk een ‘achtender’ of ‘tienender’, waarmee ze uiteraard extra veel indruk op hun concurrenten maken.
Afwijkende vormen
De vorm van het gewei is grotendeels erfelijk bepaald, maar ook externe factoren zoals het voedselaanbod, de inname van vitamine D, het klimaat en de fysieke gezondheid van het ree spelen een rol. Hoe ouder een ree wordt, hoe omvangrijker zijn gewei kan worden. Beschadigingen aan de bast tijdens de groei van het gewei kunnen er bovendien voor zorgen dat de stangen zich meermaals gaan vertakken.
Anderzijds bestaat ook de kans dat er tijdens een gevecht een stuk van het gewei afbreekt of dat een oudere bok een onderontwikkeld gewei met enkel knoppen ontwikkelt, wanneer hij in een leefgebied woont waar onvoldoende voedsel te vinden is.
Ook hormonen spelen een rol: krijgt een reebok een verwonding of ziekte aan de teelballen, dan kan dat de hormoonproductie verstoren, waardoor hij zijn gewei vroegtijdig of helemaal niet meer kan afwerpen. Dit laatstgenoemde gewei, dat altijd in de bastfase blijft, wordt een ‘pruikengewei’ genoemd en kan de reebok op termijn fataal worden. Héél uitzonderlijk groeit er ook weleens een gewei bij een oudere reegeit.
