Lichtvervuiling veroorzaakt een domino-effect in onze natuur
Licht heeft een duister kantje als je weet dat de lichtvervuiling wereldwijd elk jaar toeneemt. De lichtcyclus bepaalt namelijk mee hoe dieren en planten zich voortplanten, zich oriënteren, op zoek gaan naar voedsel, ... Kortom, hun overlevingskansen hangen ervan af. Dat de toenemende lichtvervuiling en de overdaad aan (nachtelijk) kunstlicht dus grote, indirecte gevolgen hebben op de biodiversiteit en het bioritme van ons ecosysteem staat vast. Het goede nieuws is dat we allemaal een handje kunnen helpen om lichthinder te voorkomen. Hoe? Dat lees je hier!
Elk jaar neemt de wereldwijde lichtvervuiling toe. Ons klein landje licht letterlijk op vanuit de hemel. Bijna een kwart van de aardbol ondervindt de gevolgen van de verhoogde helderheid van de hemel, en die effecten zijn allesbehalve positief. Er is dus werk aan de winkel… De cyclus van licht en duisternis bepaalt namelijk het bioritme van onze planten en dieren. Vooral nachtelijk kunstlicht verstoort de natuurlijke hemelgloed waardoor de ontwikkeling, fenologie en biodiversiteit van onze planten dieren compleet ontwricht dreigt te raken. Beeld jezelf eens in hoe het moet zijn om ‘s nachts wakker te worden omdat de hemel plots klaarhelder is of het ‘s middags tijdens de lunch pikkedonker is… We zouden ons leven drastisch moeten aanpassen.
Gedragsverandering door lichtvervuiling
Stadsmerels leven 's nachts onder kunstmatige verlichting zoals straatlantaarns. En dat is niet zonder gevolgen...
Verschillende onderzoeken benadrukken dat nachtelijk kunstlicht voor fysiologische en gedragsveranderingen bij dieren en planten zorgt. Zo verandert hun voortplantingsgedrag en ondervinden ze moeilijkheden met oriëntatie en migratie. De paar- en broedtijd kan als gevolg van lichtvervuiling ernstig verstoord worden. Sommige vrouwelijke kikkers blijken bijvoorbeeld minder selectief te zijn en sneller te paren wanneer er meer verlichting is. Ook stadsmerels, die elke nacht blootgesteld worden aan kunstmatig licht, hebben minder testosteron en wisselen hun verenkleed onregelmatiger, zo is gebleken uit dit onderzoek.
Licht fungeert daarnaast ook als navigatiemiddel voor dieren. Veel vogels en insecten gebruiken het (zon)licht aan de hemel als kompas. Op basis van de hemelgloed vinden ze hun weg waardoor kunstmatige verlichting hen op het verkeerde spoor zet. Nachtvlinders en -kevers wandelen (of vliegen) zo hun dood letterlijk tegemoet omdat ze aangetrokken worden door licht. Andere diersoorten doen het omgekeerd en vermijden licht. Straatverlichting kan voor hen letterlijk een barrière vormen en verhinderen dat ze zich verspreiden in een bepaald gebied. Ook de paling, of Europese aal, heeft last van zogenaamde lichtschuwheid. Deze trekvis heeft namelijk de neiging om niet verder te migreren wanneer het verlichtingsniveau van de maan hoog is. Het omgekeerde gebeurt dan weer bij zoöplankton en garnalen. Zij vermijden van nature de bovenste lagen van het water wanneer het licht zwakker is dan het niveau van een halve maan. Een teveel aan kunstlicht ‘s nachts kan dus ook onder water een spelbreker zijn.
De hagendoornvlinder is een voorbeeld van een nachtvlinder die aangetrokken wordt door licht wanneer het donker is.
Het domino-effect op de wereldwijde biodiversiteit
Al deze effecten hebben een impact op de relaties tussen verschillende soorten. Waardplanten en hun gasten, maar ook roofdieren en prooien zijn niet meer op elkaar afgestemd. Een goed voorbeeld zijn velduilen en hun prooi. De efficiëntie van de velduil ligt tijdens het foerageren een pak hoger wanneer er helder (maan)licht is, maar de activiteit van hun prooi, voornamelijk muizen, neemt op dat moment af om te voorkomen dat ze te zichtbaar zijn en meteen opgegeten worden. Veranderingen in het verlichtingsniveau kunnen het foerageergedrag van dieren dus doen afnemen of net doen toenemen, en dat heeft dan weer gevolgen voor andere soorten die met dezelfde prooi verbonden zijn. Lichtvervuiling zet zo een gigantisch domino-effect in gang dat uiteindelijk grote, ecologische veranderingen in ons ecosysteem kan veroorzaken.
Wat kunnen wij doen tegen lichtvervuiling?
Slimmer en minder verlichten is een energie- en natuurvriendelijke oplossing. Om de preventiemaatregelen tegen lichtvervuiling ‘in de spotlight’ te zetten bij het grote publiek is er op 10 oktober de Nacht van de Duisternis. Deze campagne van de vereniging Preventie Lichthinder, in samenwerking met Vlaamse gemeenten en verenigingen, wil iedereen de schoonheid van de nachtelijke duisternis laten ontdekken. Die avond en nacht wordt alle openbare verlichting gedoofd, een sterk signaal naar zowel de overheid, de industrie als de bevolking.
Een prachtige, open sterrenhemel vlak bij het hoogste punt van België: Signaal van Botrange (694 meter). In de verte zie je de lichtgloed van de stad.
Tijdens de Nacht van de Duisternis staan er elk jaar heel wat nachtelijke activiteiten op het programma. Zo kan je deelnemen aan een avontuurlijke nachtwandeling of meedoen aan een fotowedstrijd. Deze nacht is ook de uitgelezen kans om naar de sterren te kijken. Hoe donkerder de hemel, hoe helderder de sterren. Een heldere hemel en een plaats ver weg van steden en straten zonder kunstmatige verlichting zijn essentieel om optimaal te genieten van de sterren. Op deze donkere plekjes in Vlaanderen heb je het meeste kans op een prachtige sterrenhemel: het militair vliegveld in Oostmalle, de Scheldedijk in Sint-Amands, Het Vinne in Zoutleeuw, De Blankaart in Diksmuide of natuurgebied ‘t Burreken in Brakel in het hartje van de Vlaamse Ardennen.
Ken jij nog een geheim, pikdonker plekje waar je uren naar de sterren kan turen? Laat het ons zeker weten via redactie@onzenatuur.be.
