De zilverberk: ziekmaker of gezondheidsfreak?
De zilverberk of ruwe berk herken je in één oogopslag aan zijn opvallende witte stam. Bushcrafters zijn dol op de flinterdunne, papierachtige schors – het ideale aanmaakmateriaal voor een vuurtje. Voor wie last heeft van hooikoorts is de zilverberk geen graag geziene buur, maar wist je dat deze boom ook een bron van supergezonde voedingsstoffen bevat?
De zilverberk of ruwe berk kan al snel zo’n 20 tot 25 meter hoog worden en stelt geen al te strenge eisen aan de ondergrond. Zelfs droge, voedselarme zandgronden zijn geen probleem voor de zilverberk, al zal hij wel beter tot ontwikkeling komen op een zonnig plekje in een goed gedraineerde leembodem. Het zijn echte pioniersplanten, die vaak als eerste opduiken op braakliggende terreinen en in een mum van tijd een bosje vormen. Omdat de kruinen veel licht doorlaten, zal je aan de voet van de zilverberk vaak tal van grassen en kruiden zien groeien.
Niet populair bij hooikoortspatiënten
Een typisch kenmerk van de ruwe berk zijn de lange, cilindervormige katjes die naar beneden hangen. De mannelijke katjes doen dit meteen, de vrouwelijke katjes staan eerst rechtop tot ze gaan rijpen. Wanneer de berk in bloei staat, kleuren de katjes geel van het stuifmeel, waardoor ze een beetje op een rups lijken. Eens ze uitgebloeid en uitgedroogd zijn, vallen ze uit elkaar in kleine, bruine schilfertjes: de berkenzaadjes, voorzien van dunne ‘vleugeltjes’ zodat de wind ze makkelijk kan optillen. Bij een fikse windstoot aan het einde van de zomer dwarrelen die zaadjes als sneeuw naar beneden. Voor je het weet, ligt je hele terras of tuin bezaaid met potentiële nieuwe zilverberkjes!
Helaas zijn berken ook berucht bij hooikoortslijders. De berkenpollen die vrijkomen wanneer de boom in bloei staat – doorgaans van maart of april tot en met mei – veroorzaken bij heel wat mensen in ons land een allergische reactie. Tranende ogen, niesbuien en een loopneus zijn de vaakst voorkomende klachten. Als je weet dat één berkenkatje zo’n vijf miljoen korrels stuifmeel kan bevatten en een gemiddelde berk zo’n duizend katjes draagt … dan kan je je wel inbeelden hoeveel last één zilverberk in de buurt kan veroorzaken. Ben je allergisch aan berkenpollen? Dan hou je best de pollenkalender in de gaten en voorzie je de nodige medicatie tijdens de bloeiperiode.
Glaasje berkensap, iemand?
Steeds vaker grijpen we terug naar aloude tradities om onze band met de natuur te versterken. Zo raakt ook het oogsten van berkensap stilaan weer in zwang. Het water dat door de berkenboom stroomt, bevat namelijk niet alleen nuttige voedingsstoffen en sporenelementen die de groei van de takken in het vroege voorjaar een handje helpt. Ook voor mensen is dit doorzichtige, zoete goedje een echte boost voor de gezondheid! Naast zo’n 95% water zit berkensap ook nog eens propvol vitaminen, mineralen, aminozuren, proteïnen en suikers. Aanhangers van de volksgeneeskunde gebruiken het bovendien als een natuurlijk medicijn tegen allerhande huidaandoeningen, als ontsmettingsmiddel en opkikkertje bij vermoeidheid. Het zou ook je immuunsysteem versterken, gewrichtspijn bestrijden, brandwonden verzachten en … kaalheid tegengaan.
Voor je enthousiast met een emmertje het bos in rent om een voorraad berkensap te gaan aftappen, heb je je wel aan enkele basisregels te houden.
- Onthoud steeds dat de zilverberk dit vocht nodig heeft om te kunnen overleven. Hou het dus bij maximaal enkele liters, zodat de boom niet in de problemen komt, en tap niet méér af dan je zelf kan verwerken. Hoe minder sap de boom heeft, hoe later hij in blad zal komen.
- Ga niet in het wilde weg berken ‘beschadigen’ in het bos, maar kies een boom die in je tuin of op privéterrein groeit – met goedkeuring van de eigenaar, uiteraard. Kies ook steeds een gezonde boom uit, die niet in volle groei of beschadigd is en liefst uit de buurt van vervuilde gebieden staat.
- Berkensap oogsten doe je idealiter aan het einde van de winter, in februari of maart, vóór er blad aan de boom zit en zodra de sapstroom op gang is gekomen.
Hoe ga je te werk? Boor een gaatje van zo’n 2 centimeter onderaan de stam, duw er een kurk in met een slangetje erdoorheen en leg het uiteinde van de slang in een fles, jerrycan of emmertje. Een dagje geduld en je hebt je eigen getapte berkensap! Niet vergeten: stop na afloop een houten plug in het gaatje dat je in de stam hebt gemaakt. Een berk kan namelijk ‘leegbloeden’ of geïnfecteerd raken door allerhande bacteriën of insecten.
Herken de zilverberk
Hoogte: 20 tot 25 meter hoog
Blad: eivormige bladeren met een spitse top en wigvormige voet en een dubbelgezaagde bladrand
Bloeiwijze: eenhuizig met hangende, mannelijke katjes (bruingeel, tot 8 cm) en rechtopstaande, vrouwelijke katjes (geelgroen, +/- 1 cm) op eenzelfde boom
Vrucht: rijpe vruchtkatjes (2 tot 3 cm) vallen uiteen in schutblaadjes en gevleugelde nootjes
Schors: wit met grote, zwarte ruiten en aan de voet zwart met diepe scheuren
Creëer je eigen bos met subsidies van de Vlaamse Overheid
Heb jij een stuk grond en jeuken je vingers om het om te vormen tot een soortenrijk bos? Check op www.bosteller.be hoe je dat aanpakt, welke bomen geschikt zijn voor jouw stuk grond en hoe je subsidies kan aanvragen voor jouw eigen stukje topnatuur.
Naar de bosteller
