Jeroen Mentens

Hazelworm

Nog een slang in onze natuur? Toch niet! Ondanks zijn verwarrende looks én naam is de hazelworm slang noch worm, maar wel … een hagedis zonder poten!

Herken de hazelworm

(Anguis fragilis)

Voor niet-ingewijden is het niet altijd gemakkelijk om een hazelworm van een slang te onderscheiden. Sommige van zijn kenmerken zijn echter heel eenvoudig te identificeren, waardoor je al snel de zekerheid hebt dat je met deze pootloze hagedis te maken hebt:

hij is ongeveer 30 tot 40 centimeter lang; het vrouwtje kan tot 50 centimeter worden
hij is grijs, bruin, koper of beige van kleur
de juvenielen hebben een gouden glans
zijn lichaam is glanzend en glad
hij heeft een kleine, ronde kop die rechtstreeks aan zijn lichaam vastzit (geen nek) en zijn snuit is afgerond
vrouwtjes vertonen soms een donkere band over de lengte van de rug en twee zwarte banden op de flanken
mannetjes hebben soms blauwachtige vlekken
hij beweegt langzamer dan een slang
hij heeft beweegbareoogleden – wat bij slangen niet het geval is

Net als andere hagedissen voedt de hazelworm zich voornamelijk met kleine, ongewervelde dieren zoals wormen, slakken, spinnen of pissebedden. Hij is volkomen ongevaarlijk voor de mens.

Leefgebied van de hazelworm

De hazelworm is niet kieskeurig en voelt zich thuis in veel verschillende omgevingen: gazons (al dan niet kalkrijk), bosranden, steengroeven, spoorwegen, natte weilanden, enz. Hij kan zelfs dicht bij woningen opduiken en in tuinen gaan wonen, zolang hij maar genoeg voedsel en schuilplaatsen vindt, want deze pootloze hagedis hecht veel waarde aan zijn privacy. Meestal verstopt de hazelworm zich onder stenen, hopen bladeren, oude holen van knaagdieren of zelfs in een composthoop. Met een beetje geluk kan je hem af en toe observeren tijdens het zonnebaden. Hij is discreet van aard, hij bijt niet en als je hem verrast, zal hij er de voorkeur aan geven zijn rustpauze op te offeren en zich uit de ‘voeten’ te maken. Ben je een hazelworm tegengekomen in je tuin? Geen paniek, want zijn aanwezigheid is goed nieuws: hij zal veel insecten verjagen.

Vanaf oktober trekt de hazelworm zich terug in zijn schuilplaats om te overwinteren, en dit tot maart, wanneer de zachtere temperaturen terugkeren. Net als andere reptielen is het een koelbloedig dier; hij kan daarom zijn temperatuur niet regelen en moet de hele winter warm blijven.

Hazelwormenliefde

Hazelwormen hebben al in mei vlinders in de buik en gaan dan op zoek naar een partner. En hoewel deze dieren meestal vredelievend van aard zijn en de aanwezigheid van hun soortgenoten tolereren, is er geen sprake van dat ze hun ‘love interest’ zouden laten wegkapen door een ander! Tijdens het broedseizoen kunnen mannetjes met elkaar in conflict komen en hun rivalen bijten.

Zodra de paring voltooid is, zal het vrouwtje de jongen gedurende drie maanden dragen. Je leest het goed: hazelwormen zijn ovovivipaar en leggen hun eieren dus niet onmiddellijk. Mama hazelworm baart 3 tot 25 jongen, die nog netjes verpakt zitten in een doorschijnend omhulsel, waar de babyhazelwormen al snel doorheen zullen breken. Ze zijn meteen zelfstandig van zodra ze uit het ei komen, maar kunnen zich pas op hun beurt voortplanten eens ze drie of vier jaar oud zijn.

Relatie met de mens

De hazelworm komt frequenter voor ten zuiden van de taalgrens en wordt niet als bedreigd beschouwd. De populaties zijn in de loop van de tijd echter wel afgenomen. Als de landschapselementen die de hazelworm nodig heeft, verdwijnen – bijvoorbeeld door herbebossing van braakliggende gronden – dan zal hij niet gedijen. Ook kan je beter niet te veel maaien, want een hazelworm zoekt vaak de beschutting van hoog gras op.

Bovendien vormen het gebruik van insecticiden en intensieve landbouw een bedreiging voor zijn prooien en hebben ze duidelijk een rechtstreeks effect op zijn overleving. Een ander gevaar voor onze pootloze hagedis is het massaal uitzetten van fazanten en everzwijnen voor de jacht, die een lekker hapje hazelworm niet links zullen laten liggen. Tot slot kan de aanwezigheid van de mens de hazelworm nog op een heel andere manier schaden als hij in onze tuinen opduikt … waar hij de prooi van onze huiskatten kan worden. Omdat hij minder wendbaar is dan andere hagedissen of slangen, vormt hij het perfecte slachtoffer voor onze huistijgers, als we ze niet in de gaten houden.

Wist je dat de hazelworm ...

in het geval van een aanval een autotomie of zelf-amputatie kan uitvoeren? Net als andere hagedissen kan hij een deel van zijn staart afwerpen. Zijn staart terug laten groeien, kost echter veel energie en bovendien zal hij nooit meer hetzelfde zijn.
met zijn Latijnse benaming zoveel betekent als ‘breekbare slang’? Geen wonder dat veel mensen hem verkeerdelijk voor een slang aanzien!
zijn gevorkte tong gebruikt om de feromonen van zijn soortgenoten op te vangen?